De KB meldt dat er begin 2016 een landelijk digital-only-bibliotheekabonnement beschikbaar komt voor alle inwoners van Nederland.
Dat is mooi als het gratis of niet te duur wordt, maar belangrijk voor de vragen die er nog steeds zijn is natuurlijk hoe dat abonnement er voor verschillende typen e-books uit zal zien in relatie tot de soorten “leden” die te onderscheiden zijn, zoals:
1. Combination fysical and digital;
2. Digital only.
Tot nu toe is het KB-e-bookplatform gratis beschikbaar voor “leden van lokale bibliotheken”. Kennelijk heeft de KB dat afgesproken met uitgevers die bepaalde e-books voor het platform beschikbaar stellen. Verzuimd is aan te geven wat “een lid” precies is, dus als Bibliotheek Krimpenerwaard aan inwoners een gratis “e-booksabonnement” aanbiedt, is er sprake van “leden” van Bibliotheek Krimpenerwaard die tot nu toe gratis gebruik kunnen maken van het e-bookplatform. Gezien de brieven van OCW en de KB- en VOB-berichtgeving (de VOB deed 7 september ook een duit in het zakje:
http://www.debibliotheken.nl/nc/de-vob/publicaties/nieuws/bericht/gratis-e-books-bestaan-niet/) was dat niet de bedoeling, maar ja, tot nu toe is niet afgesproken wat “een lid van een lokale bibliotheek” precies is. Daar hebben sommige lokale bibliotheken gebruik van gemaakt.
Ingewikkeldheid
Bij
Mark Deckers (
http://www.markdeckers.net/2015/09/prijzenfestival-bij-welke-bibliotheek.html) las ik,
Anja, dat je nog niet begrijpt waarom het ingewikkeld is een landelijk tarief vast te stellen. Je geeft ook (weer) aan je, als dat landelijke tarief er is, er “bij te zullen aansluiten”.
De ingewikkeldheid is dat er verschillende soorten e-books en verschillende soorten leners zijn te onderscheiden, waar de tarieven voor kunnen variëren, zoals al bleek toen er gesproken werd over het “e-bookpluspakket” met head-, shoulder- en long-tail-boeken en verschillende soorten leners, zoals “combinatie fysiek/digitaal bij lokale bibliotheken” en “alleen digitaal rechtstreeks bij de KB”. We hebben nu ook nog “combinatie fysiek/digitaal bij de KB”. Ongetwijfeld onderhandelen KB en uitgevers over de varianten en over de vraag wat nu precies een lokaal bibliotheeklid is (die ook digitaal wil lenen). Zo lang het niet formeel uitgesloten wordt, is ook iemand uit Krimpenerwaard die daar een gratis “e-booksabonnement” neemt een lokaal bibliotheeklid. En iemand die in Den Bosch voor een tientje een “ebooks-abonnement” neemt eveneens.
Stel dat KB en uitgevers overeenkomen dat het tarief voor “leden van lokale bibliotheken” voor e-books die jonger dan een jaar zijn (de “actuele’ titels”) € 20 per jaar wordt en dat e-books die ouder dan een jaar zijn gratis blijven. Stel verder dat het voor “digital-only-leden” die zich met hun DigiD rechtstreeks melden bij de KB voor nieuwe e-books € 25 per jaar kost en voor oude e-books € 5. Stel ook dat KB en uitgevers NIET afspreken dat een lokaal bibliotheeklid iemand is die voor een door de lokale bibliotheek vastgesteld, substantieel, gangbaar tarief fysieke boeken van die bibliotheek wil lenen en daarnaast ook e-books van het e-bookplatform (m.a.w.: stel dat “lokale e-books-abonnementen” mogelijk blijven), wat kunnen mensen dan kiezen?
Geval 1:
Wie in Krimpenerwaard woont kan daar “gewoon fysiek lid” worden, maar ook een gratis “ebooksabonnement” nemen. Vervolgens kunnen beide typen leden met gebruikersnaam en wachtwoord van die bibliotheek inloggen bij het KB-e-bookplatform en voor € 20 per jaar (te betalen aan de KB) nieuwe e-books lenen en voor € 0 oude e-books. Wie geen lid is van Bibliotheek Krimpenerwaard, maar rechtstreeks bij de KB wil inloggen, betaalt € 25 voor nieuwe e-books en € 5 voor oude e-books.
Als ik in Krimpenerwaard woon en alleen e-books wil lenen, zou ik kiezen voor de route via de bibliotheek.
Anja, is dit wat je wenst om te bereiken dat “digital-only”-leden zich altijd via de lokale bibliotheek melden? Ik kan zo’n wens begrijpen, maar ik vermoed dat uitgevers lokale “ebooks-abonnementen” niet zullen willen, gezien hun actie naar OCW, waarna het aan de KB is om te beslissen of zij met deze uitgevers-eis akkoord wil gaan.
Maar als dit niet is wat je wenst, wat bedoel je dan met de zin: “De bibliotheek Krimpenerwaard zal zich daar [d.w.z. het landelijke tarief – wk] dan keurig, zoals het een bibliotheek die zichzelf onderdeel voelt van een branche betaamt, bij aansluiten”? Wat bedoel je met “aansluiten”?
Geval 2:
Wie in Den Bosch woont kan daar “gewoon fysiek lid” worden, maar ook voor € 10 een “ebooksabonnement” nemen. Vervolgens kunnen beide typen leden met gebruikersnaam en wachtwoord van die bibliotheek inloggen bij het e-bookplatform en voor € 20 extra (te betalen aan de KB) per jaar nieuwe e-books lenen en voor € 0 extra oude e-books. Totale kosten voor leden met een “ebooksabonnement” dus € 30 voor nieuwe e-books en € 10 voor oude e-books. Wie geen lid is van Bibliotheek Den Bosch, maar rechtstreeks bij de KB wil inloggen betaalt € 25 voor nieuwe e-books en € 5 voor oude e-books.
Als ik in Den Bosch zou wonen en alleen e-books zou willen lenen, zou ik de bibliotheek overslaan en rechtstreeks inloggen bij de KB.
a, b en c
Zoals ik eerder aangaf, is er verschil tussen
a. wat wettelijk wel en niet mag,
b. wat KB en uitgevers overeen wensen te komen en
c. wat uit oogpunt van algemeen bibliotheekbelang wenselijk is.
Wat a. betreft is wettelijk niet vastgelegd wat een lokaal bibliotheeklid is. Dus, in tegenstelling tot wat de KB schrijft, kan de lokale bibliotheek wel degelijk een “digital-only”-abonnement aanbieden (of, zoals
Van Beijnen schrijft, een of andere combinatie met een zeer beperkt fysiek aanbod. Maar, zoals uit m’n voorbeelden blijkt, kan de KB daarbovenop ook een landelijk digital-only-tarief (waaronder een nul-tarief) vaststellen voor verschillende typen leners en e-books.
Een “lokaal e-booksabonnement” is, denk ik, op basis van de huidige Wsob niet uit te sluiten.
Wat b. betreft is een “lokaal e-booksabonnement” wel uit te sluiten en verwacht ik ook dat uitgevers (die al aan de bel getrokken hebben bij OCW) en KB overeen zullen komen dat een lokaal bibliotheeklid iemand is die in die lokale bibliotheek tegen een substantieel, gangbaar tarief fysieke boeken wil lenen, om daarnaast ook gebruik te mogen maken van het e-bookplatform.
Wat c. betreft is natuurlijk wenselijk dat lokale bibliotheken en KB er onderling, al dan niet met behulp van de bevindingen en aanbevelingen van “de verkenners”, uit komen .
Ik kwam bibliotheekdirecteuren tegen die nog steeds niet begrijpen waarom de 18 juni ingediende motie een heel malle motie is, dus hoop ik dat de verkenners duidelijk kunnen maken dat het raar is wanneer er een website bestaat (“Landelijkedigitalebliotheek.nl”) je daar als gebruiker die alleen e-books wil lenen niet rechtstreeks op zou mogen inloggen, maar alleen als “lokaal bibliotheeklid” met de gebruikersnaam/wachtwoord van een lokale bibliotheek.
Wat de KB natuurlijk gewoon moet doen - zolang er niet één gezamenlijk bibliotheekautomatiseringssysteem is met één ledenadministratie - is de gegevens van de landelijke digital-only-leden onverwijld op postcode terugspelen naar de lokale bibliotheken (met uitzondering van leners dat verbieden), om zodoende de bibliotheken in staat te stellen de e-book-leners mee te tellen in hun uitleencijfers.
“Flinke waarde”
Een paar opmerkingen nog over de KB-vragen en -antwoorden.
De KB meldt: “De digitale content in het e-bookplatform vertegenwoordigt daarmee een flinke waarde die tot nu toe niet zichtbaar is geworden met een tariefstelling richting de klant. Dit is een onwenselijke situatie. Daarom zet de KB alles in het werk om tot een tarief te komen.”
Dat vind ik heel raar. Een gesubsidieerde, publieke bibliotheek hanteert toch niet het profijtbeginsel? Niet alleen e-books, maar alle diensten van een bibliotheek vertegenwoordigen een flinke waarde. Maar een bibliotheek is een publieke, door overheden betaalde voorziening. De lidmaatschapsgelden maken om die reden maar een klein deel van de totale inkomsten uit. De KB krijgt van OCW veel geld voor het aanschaffen van e-books (uitgenomen uit het gemeentefonds). Ik heb al eerder gezegd: of de gebruikers betalen een flink bedrag, maar dan wordt die uitname teruggedraaid, of de uitname blijft, maar dan kan het voor de gebruikers gratis of heel goedkoop blijven. De KB heeft voor de aankoop van e-books subsidiegeld genoeg. De enige plausibele reden om voor rechtendragende content een flink tarief vast te stellen is m.i. dat uitgevers het kunnen eisen (en die eis ingewilligd moet worden om content te kunnen aanbieden die uit publiek oogpunt maatschappelijk van groot belang is).
“Mooi instrument”
De KB zegt: “Het aanbieden van een e-reader in combinatie met een gecombineerd lokaal abonnement (fysiek en digitaal) is een mooi instrument om nieuwe doelgroepen aan te spreken”.
Dat is mooi van de KB, maar ik denk dat uitgevers ook eisen zullen stellen t.a.v. gecombineerde lokale abonnementen, om te voorkomen wat Van Beijnen terecht als mogelijkheid oppert.
“Gevaar”
Dan de VOB. Die zegt: “Gratis e-books bestaan niet. Er is altijd iemand die ervoor betaalt. De KB-Inkoopcommissie betaalt de uitgevers voor toegang voor alle bibliotheekleden. Schrijvers en uitgevers zijn van vitaal belang voor onze branche. De inkooppositie van de branche en de KB komt in gevaar als de branche het e-books-aanbod als gratis blijft aanprijzen, of aanbieden.”
Natuurlijk bestaan gratis e-books niet. Ook gratis fysieke boeken en kranten bestaan niet, maar toch mag iedereen in een bibliotheek anoniem en ongeregistreerd gratis fysieke boeken en kranten lezen. Daarvoor is het nu net “een openbare bibliotheek”. Dat de inkooppositie van de KB (
de KB betaalt,
niet de Inkoopcommissie) en de branche in gevaar kan komen is nou net wat ik al vaker als probleem heb gesignaleerd: dat de landelijke digitale bibliotheek niet op dezelfde wijze als een fysieke bibliotheek aan de wettelijke eis “onafhankelijk” voldoet zolang uitgevers veel meer invloed op het aanschafbeleid hebben dan bij fysieke bibliotheken.
Overigens heeft
Mark Deckers gelijk, er zijn
eigenlijk veel belangrijkere zaken om ons druk over te maken. Bijvoorbeeld wat een landelijke digitale bibliotheek meer kan doen in het kader van nieuwe maatschappelijke opgaven voor bibliotheken dan een traditionele uitleenfunctie van voornamelijk recreatieve boeken in stand houden.