Minister Bussemaker van OCW heeft op 25 januari de Monitor Bibliotheekwet 2015 naar de Eerste en Tweede Kamer gestuurd. Met de Bibliotheekmonitor informeert de minister beide Kamers over de situatie in de bibliotheeksector een jaar na inwerkingtreding van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob).
De minister constateert dat bibliotheken een steeds bredere maatschappelijke functie vervullen. Naast het uitlenen van meer dan 73 miljoen fysieke boeken en 4 miljoen e-books zorgden de bibliotheken voor een record aantal activiteiten in 2015, namelijk 82.000. In een door het ministerie naar buiten gebracht
persbericht voegt Bussemaker toe: ‘De bibliotheken in Nederland zijn in rustiger vaarwater terecht gekomen. Sinds 1999 liep het aantal bibliotheken terug, maar die teruggang hebben we nu een halt toe kunnen roepen. De 770 Nederlandse bibliotheken verdienen ieder een groot compliment. De bieb is een aantrekkelijke ontmoetingsplaats geworden, waar jongeren en volwassenen graag komen. Ze kunnen boeken lenen, maar ook een talencursus volgen, met een 3d-printer aan de slag gaan of meedoen aan een debat. De bibliotheek heeft zichzelf heruitgevonden.’
In een brief d.d 3 december 2015 kondigde de minister reeds aan via een bibliotheekmonitor een beeld te zullen geven van de situatie één jaar na inwerkingtreding van de Wsob. Eind 2017 volgt een midterm review over de Wsob, in 2018 opnieuw een bibliotheekmonitor en in 2019 volgt een evaluatie van wet. Voor de midterm review zal het beeld over 2015 en 2016 worden aangevuld met gegevens over onder meer: de invulling van de vijf wettelijke bibliotheekfuncties met inbegrip van de activiteiten die bibliotheken ondernemen in het sociale domein; het functioneren van het bibliotheekwerk als stelsel conform de netwerkbepalingen van de Wsob; de rol van de KB in het stelsel; de mogelijkheden voor burgerinitiatieven bij lokale besluitvorming over het bibliotheekwerk conform het
amendement op artikel 6 Wsob van het lid Keijzer c.s; de gebruikerservaringen en wensen bij de digitale bibliotheek.
De Bibliotheekmonitor 2015 geeft een samenvattend kwantitatief beeld van de situatie in de bibliotheeksector eind 2015. De basis daarvoor is de statistiek openbare bibliotheken over 2015, opgesteld door het CBS en de Koninklijke Bibliotheek (KB). De
CBS-cijfers werden
in juli 2016 reeds naar buiten gebracht.
In de
Kamerbrief (pdf) bij de Monitor schetst de minister aan de hand van een aantal kerncijfers de situatie in het bibliotheekwerk in 2015 en de ontwikkeling ten opzichte van 2014 (de ‘nulmeting’): aantal vestigingen en hoofdvestigingen van 802 in 2014 naar 770 in 2015; aantal leden stabiel op 3,8 miljoen; totaal aantal fysieke uitleningen boeken van 72 miljoen naar 73 miljoen; aantal fysieke uitleningen boeken volwassen van 37 naar 36 miljoen; aantal fysieke uitleningen boeken jeugd van 36 miljoen naar 38 miljoen; aantal personeelsleden van 6841 naar 6813; aantal activiteiten van 72.000 naar 82.000. (Zie voor meer details het bericht van 22 juli 2016
‘CBS: stabilisering uitleningen en leden; stijging aantal activiteiten’ en de cijfers op
Statline).
In de
Kamerbrief wordt ook ingegaan op de digitale bibliotheek, waarvan in 2015 voor het eerst cijfers bekend zijn. De digitale collectie is gegroeid naar circa 11.500 titels, ongeveer een kwart van het totale e-bookaanbod op de Nederlandse markt. Bijna 10.000 hiervan zijn boeken voor volwassenen en nog geen duizend hiervan zijn jeugdtitels. Het resterende deel betreft de boeken van onder meer de Vakantiebieb, de eBooks eregalerij en de eBookselectie-app (rechtenvrije e-books). In 2015 werden bijna 86.000 nieuwe e-bookaccounts aangemaakt via de portal bibliotheek.nl. Daarmee kwam het totaal aantal bibliotheekleden met een e-bookaccount eind 2015 op bijna 240.000 uit. Hiervan kunnen ruim 234.000 accounts via de lenersgegevens worden toegewezen aan een specifieke bibliotheek. In 2015 had ruim 6 procent van de bibliotheekleden een e-bookaccount. De e-books voor volwassenen werden in totaal ruim 1,5 miljoen keer uitgeleend. De jeugdtitels ruim 144.000 keer. Dit betreffen uitleningen aan personen die lid zijn van een openbare bibliotheek en een e-bookaccount hebben. Het totale aantal e-bookuitleningen is daarmee verdubbeld ten opzichte van 2014 toen het aantal e-bookuitleningen uitkwam op ruim 800.000. Via de Vakantiebieb werden 2,3 miljoen e-books geleend.
In de bij de Kamerbrief gevoegde
Bibliotheekstatistiek 2015 wordt aanvullend ook nog ingegaan op het bezoek aan de landelijke bibliotheekwebsites: in 2015 was sprake van een afname van het aantal unieke bezoekers, ten opzichte van 2014. ‘Ook het aantal sessies voor de websites [...] Delpher en Literatuurplein nam af met respectievelijk 18 procent en 39 procent. Daarentegen namen het aantal sessies voor de websites www.bibliotheek.nl en Leesplein licht toe.’
De minister stelt in de Kamerbrief onder andere: ‘In grote lijnen liggen de resultaten over 2015 op hetzelfde niveau als over 2014. Sinds 1999 is een gestage terugloop zichtbaar in de kernindicatoren van het Nederlandse openbare bibliotheekwerk, zoals in het totaal aantal leden, de omvang van de collectie en de aantallen uitleningen. Deze ontwikkelingen waren mede aanleiding tot de Wsob. Hoewel geen conclusies kunnen worden getrokken uit de resultaten over één jaar, zou het beeld over 2015 er op kunnen wijzen dat na jaren van terugloop nu consolidatie aan het ontstaan is.’
Ter afsluiting merkt de minister in de Kamerbrief op: ‘Hoewel uit de resultaten over één jaar geen conclusies kunnen worden getrokken, zijn in de Monitor 2015 de volgende positieve ontwikkelingen zichtbaar:
- De bibliotheeksector is op macroniveau niet verder achteruitgegaan. Dat is voor het eerst sinds 2000. Het totaal aantal leden is stabiel op 3,8 miljoen. Dit sluit uiteraard niet uit dat cijfers op het niveau van individuele bibliotheken anders kunnen liggen;
- Het aantal jeugdleden en het aantal uitleningen jeugd groeien. Mogelijk is er een samenhang met de stimuleringsprogramma’s voor leesbevordering. Bibliotheken tonen zich actief op dit gebied;
- De digitale bibliotheek begint substantie te krijgen. De collectie en het aantal gebruikers groeien snel. In 2015 waren 12.000 titels als e-book beschikbaar, er waren circa 230.000 gebruikers van de digitale bibliotheek en circa 4 miljoen digitale uitleningen;
- De openbare bibliotheek is een publieke voorziening die gebruikt wordt door alle bevolkingsgroepen. Dat is een belangrijke waarde in een tijd waarin de sociale cohesie onder druk staat.’
In de bij de Kamerbrief gevoegde
Bibliotheekstatistiek 2015 (pdf) wordt door de KB een gedetailleerder beeld geschetst van de (via het Bibliotheekonderzoeksplatform (BOP) verzamelde) cijfers. In deze bijlage wordt, in aanvulling op de door de minister in de Kamerbrief genoemde cijfers, ook nog ingegaan op onder andere de personeelsomvang: in de periode 2005 tot en met 2010 met ongeveer 1000 voltijders en 8000 deeltijders nagenoeg constant, waarna tussen 2010 en 2013 een
terugval met ruim 25% naar totaal circa 6700 personeelsleden. Sindsdien heeft het zich weer gestabiliseerd. In 2015 werden 740 voltijders en ruim 6,8 duizend deeltijders betaald door de bibliotheken. Over de inzet van vrijwilligers wordt in Bibliotheekstatistiek 2015 gemeld: ‘Naast het betaalde personeel, zijn er ook veel vrijwilligers werkzaam bij de bibliotheken. Exacte cijfers over de inzet van vrijwilligers zijn er niet, maar op basis van de gegevens van de bibliotheken die gegevens hierover konden aanleveren blijkt dat vrijwel iedere bibliotheek gebruik maakt van vrijwilligers en dat het in totaal om meer dan 10 duizend vrijwilligers gaat. Dat is aanzienlijk meer dan wat in 2010 naar voren kwam uit de BIS-enquête. Toen ging het naar schatting om minder dan 7 duizend vrijwilligers.’
In de bijlage wordt verder nog ingegaan op cijfers over de baten (‘subsidies minder afgenomen’) en lasten en het interbibliothecair leenverkeer.
Overigens maakte met name het in de Monitor genoemde gegeven dat in 2015 voor het eerst meer geleend werd door de jeugd dan door volwassenen - een ontwikkeling die dus ook al viel af te leiden uit de CBS-cijfer van een halfjaar geleden - veel enthousiasme los bij de landelijke en regionale media. Het leidde tot een ware myriade aan artikelen en reportages met titels als ‘
Jongeren weten bibliotheek steeds vaker te vinden’ (AD), ‘
Jongeren herontdekken de bieb - om te leren én te chillen’ (Volkskrant),
‘Steeds meer kinderen naar de bieb’ (Jeugdjournaal), ‘
Bibliotheek krijgt steeds meer jongeren over de vloer’ (Parool), ‘
Het gaat (iets) beter met de bibliotheek’ (NRC), ‘
Bussemaker: De bibliotheek heeft zichzelf heruitgevonden’ (Binnenlands Bestuur),
‘Baby’s geven aantal jeugdleden bibliotheek een boost’ (Reformatorisch Dagblad), ‘
Jeugd weet Bredase bieb weer te vinden’ (Breda vandaag), ‘
Gratis wifi en hulp bij huiswerk om jongeren naar de bibliotheek te lokken’ (Omroep Brabant), ‘
Jongeren weten bibliotheek steeds vaker te vinden’ (Tubantia),
‘Korten op bieb leidt tot meer jeugdleden in Helmond en Eindhoven’ (Eindhovens Dagblad), '
Bibliotheken Arnhem steeds populairder bij jeugd' (Gelderlander).
Een selectie uit de berichtgeving is ook te vinden op
de VOB-site.