De Studiegroep Informatiesamenleving en Overheid adviseert in het rapport Maak Waar over het functioneren van de digitale overheid bezien in relatie tot de snelle digitalisering van de samenleving. De Ministerraad gaf de Studiegroep op 11 november 2016 de opdracht een advies uit te brengen over ‘het verbeteren van het functioneren van de digitale overheid en de daarbij behorende noodzakelijke financiering en de vereenvoudiging van de governance van de digitale overheid’

De Studiegroep stelt in Maak Waar! (pdf) dat vrijwel alles digitaliseert, maar dat de overheid achterblijft. De overheid is vooralsnog onvoldoende toegerust op deze digitale transformatie. De grote maatschappelijke impact van digitalisering staat onvoldoende op het netvlies van bestuurders en politici en is door de bank genomen geen integraal onderdeel van hun denken en doen. ‘Ten onrechte vinden politici, bestuurders en ambtenaren digitalisering belangrijk maar niet urgent – maar digitalisering hoort in de categorie belangrijk én urgent. Omdat digitalisering van de overheid veel kansen biedt voor betere dienstverlening, meer economische groei en een open, transparante overheid; maar ook omdat er grote risico’s ontstaan voor het functioneren van de overheid bij verwaarlozing van vitale digitale infrastructuur,’ aldus de Studiegroep.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) vat de conclusies van de Studiegroep in een persbericht als volgt samen: ‘Digitalisering van de overheid vereist een radicale omkering van houding. Overheidsorganisaties zullen zelf tot in de kern van hun primaire processen ICT moeten begrijpen, regisseren en ook moeten kunnen uitvoeren. Dit vergt meer investeringen in technologie, een sterkere verbinding van beleid en uitvoering, professioneel opdrachtgeverschap, ruimte voor publiek-private samenwerking en ruim baan voor deskundigen en voortrekkers.’

De Studiegroep specificeert een aantal stappen die gezet moeten worden:

• Digitalisering van de overheid vergt een radicale omkering van houding. Digitale toepassingen zijn per definitie nooit af, het principe first time right moet overboord. Digitaal is ‘permanent bèta’, iteratief, experimenteren moet, en fouten zijn een opmaat naar een volgende release. Innoveren vervangt ‘planning en control’. Ten volle moet recht worden gedaan aan uitvoerbaarheid en aan uitvoeringsorganisaties
• Overheidsorganisaties zullen zelf tot in de kern van hun primaire processen ICT moeten begrijpen, regisseren en, zonder afhankelijkheden van private partijen, ook moeten kúnnen uitvoeren. Ambitie: de overheid doet in expertise niet onder voor die van de markt; de overheid neemt leiding in ontwikkeling en beheer van de eigen ICT. De voorwaarden daartoe zullen op orde moeten worden gebracht. Investeren in kennis; niet alleen techniek, ook verbinding van beleid en uitvoering, ook professioneel opdrachtgeverschap, ruimte door mandaat aan deskundigen en voortrekkers. Een omvangrijke personele transformatie: durven te reduceren in personeel om ruimte te maken voor fors meer en nieuw digitaal talent van werkvloer tot en met de top.
• De digitale basisinfrastructuur (Generieke Digitale Infrastructuur, GDI) wordt bestempeld tot vitale infrastructuur voor Nederland. De financiering wordt, inclusief doorontwikkeling en innovatie, structureel geborgd.
• Digitale dienstverlening moet het niveau van websites en digitale formulieren voorbij en proactief worden georganiseerd rond behoeften van burgers en bedrijven, differentiëren naar omstandigheid, en hand in hand gaan met fysieke vormen van (burger-) contact.
• Op termijn biedt digitalisering ook het perspectief van betere kwaliteit voor lagere kosten per product. Bij focus op samenhangende infrastructuur en dienstverlening, in plaats van op afzonderlijke voorzieningen, worden ICT-uitgaven niet geringer maar de kwaliteit beter en de totale kosten van de diensten en producten per eenheid lager.
• Alle bewindslieden en bestuurders bij de medeoverheden moeten zich realiseren dat ICT en digitalisering kern zijn van hun primaire processen; in de zorg, in de veiligheid, in infrastructuur, in het sociaal domein, et cetera; en dat zij daar ten volle verantwoordelijk voor zijn.
• ‘Eén overheid’ in dienstverlening en uitvoering naar en voor burgers en bedrijven, dat is wat verdere digitalisering van de overheid kan bewerkstelligen. Digitalisering is daarmee een opdracht aan de overheden gezamenlijk; het is een interbestuurlijke verantwoordelijkheid; de ontwikkeling en besluitvorming zal door gemeenten, rijk en andere overheden hand-in-hand moeten worden opgepakt.
• De digitale overheid is een board room decision. Het kabinet en de medeoverheden geven het goede voorbeeld: een ministeriële commissie digitalisering ‘plus’, onder voorzitterschap van de minister-president met de betrokken bewindslieden plus bestuurders uit medeoverheden. De taakopdracht is breed: op programmatische basis bijeenbrengen hoe de economie en de overheid zo productief mogelijk te digitaliseren en tegelijkertijd publieke belangen te borgen.

Digicommissaris Bas Eenhoorn, zelf ook lid van de Studiegroep, laat naar aanleiding van het advies weten zijn ontslag aan het nieuwe kabinet aan te zullen bieden indien dat kabinet de aanbevelingen van het rapport van de studiegroep opvolgt en er één bewindspersoon wordt belast met de regie op de digitale overheid. Eenhoorn adviseert de bij de kabinetsformatie betrokken partijen in een aan de Tweede Kamer aangeboden brief (pdf) waarin hij zijn periode als Digicommissaris (sinds 2014) evalueert, één bewindspersoon verantwoordelijk te maken voor de digitale overheid en deze door een sterke regie-eenheid te laten ondersteunen.