De Koninklijke Bibliotheek (KB) heeft eind juni een zogeheten Kennisagenda gepresenteerd waarin drie overkoepelende thema’s voor toekomstig onderzoek zijn geformuleerd. Dit onderzoek is onder andere bedoeld als onderbouwing van strategische keuzes in de sector.
Met de Kennisagenda wil de KB vraagstukken identificeren waarvan zij verwacht dat ze de komende jaren prominent op de maatschappelijke agenda staan en daarvan uitgaande heeft zij drie nieuwe themalijnen benoemd die volgens de KB relevantie hebben voor de bibliotheeksector en waarop nog weinig beleid is gemaakt.
De drie thema’s die in de
Kennisagenda (pdf) worden onderscheiden zijn:
- De rol van de bibliotheek in de publieke ruimte
- De informatiefunctie in een digitale samenleving
- De bibliotheek als open centrum voor leren en ontwikkeling
In het kader van de eerste onderzoekslijn moeten vragen aan de orde komen als: Hoe kunnen bibliotheken door hun publieke functie het hoofd bieden aan urgente maatschappelijke opgaven, welk belang kennen ze toe aan hun ontmoetingsfunctie, in hoeverre faciliteren ze de dialoog in de stad en hoe transformeert hun sociale functie onder invloed van digitalisering en maatschappelijke trends?
Met betrekking tot dit thema wordt in de Kennisagenda geconstateerd dat er sprake is van verschillende ontwikkelingen - vergrijzing, verstedelijking, de groei van het aantal alleenstaanden en het samenleven van mensen met verschillende etnische achtergronden - die kunnen leiden tot afname van de samenhang en solidariteit in de samenleving. De openbare ruimte kan een sleutelrol vervullen in het tegengaan ervan, maar tegelijkertijd daalt het aantal plekken waar mensen elkaar zomaar kunnen tegenkomen (de
third places), vanwege bezuinigingen of doordat ze in beheer worden gegeven van commerciële organisaties, waardoor ze niet langer openbaar toegankelijk zijn. Bibliotheken kunnen hier een rol spelen als publieke, veilige en betrouwbare fysieke ontmoetingsplaats en als platform voor burgerparticipatie en dialoog.
In de Kennisagenda worden voor deze thematische lijn drie onderzoeksvragen genoemd:
- Op welke wijze kunnen bibliotheken met hun openbare karakter bijdragen aan (vernieuwing van) de dialoog tussen burgers en organisaties, tussen burgers onderling en aan de binding van burgers met de lokale gemeenschap?
- Welke waarden vertegenwoordigen bibliotheekgebouwen voor de omgeving, hoe verandert het gebruik ervan en wat zijn de gevolgen van het onderbrengen van bibliotheekvoorzieningen in multifunctionele accommodaties?
- Hoe kunnen bibliotheken vormgeven aan een publiek dataknooppunt en ook een platform zijn voor het verbinden van burgers? En hoe kunnen ze hun fysieke en online infrastructuur daarop inrichten?
Binnen de tweede onderzoekslijn wordt gekeken naar de gevolgen van digitalisering en dataficatie voor (de informatiefunctie van) de bibliotheek. Hoe verandert bijvoorbeeld de gidsrol van bibliotheken in een tijd van nepnieuws, filter bubbles en surveillance?
In de Kennisagenda wordt geconstateerd dat ook op het internet, net als in de fysieke ruimte, publieke belangen in toenemende mate ondergesneeuwd raken door private belangen. ‘Het besef dat publieke waarden als transparantie, openheid, soevereiniteit en verantwoordelijkheid mogelijk in het geding zijn, leidt tot een groeiende aandacht voor het herwinnen van de publieke sfeer binnen het virtuele domein.’ In de Kennisagenda wordt in dit verband gewezen op enkele ontwikkelingen in het digitale domein, onder andere: groeiende informatiekloof, netwerksamenleving en platformisering, dataficatie en het verlies van de grip op eigen data, selectie door filters, toepassingen van artificiële intelligentie. Ook hier ligt een rol voor bibliotheken, onder andere op het gebied van digitale en informatiegeletterdheid.
Voor deze thematische lijn formuleert de Kennisagenda de volgende drie onderzoeksvragen:
- Hoe kunnen bibliotheken bijdragen aan de digitale-, informatie- en datageletterdheid van burgers?
- Hoe kunnen bibliotheken de vrije toegang tot pluriforme informatie en betrouwbare bronnen garanderen?
- Hoe kunnen bibliotheken bijdragen aan waardevolle onverwachte ontdekkingen als zoekresultaten gestuurd worden door algoritmes?
Binnen de derde onderzoekslijn staan de behoeften van vaardige burgers, werkzaam, studerend of gepensioneerd, centraal. Het gaat hierbij om het toerusten van burgers met de kennis en vaardigheden die zij nodig hebben voor professionele doelen. En ook om het faciliteren van mensen die willen leren vanuit persoonlijke motivatie. Hoe veranderen de rol en positie van bibliotheken in het educatieve veld en welke bijdrage leveren bibliotheken aan persoonlijke ontwikkeling en zingeving? De Kennisagenda stelt hierover: ‘Voor bibliotheken ligt er een uitdaging in de omslag van kennis als product en de bibliothecaris als expert, naar kennis als een proces van samen leren en creëren.’ De grenzen tussen formeel en informeel leren vervagen en leren kan steeds meer op maat. Met een toenemende behoefte aan een leven lang leren groeien de openbare werkplekken, online platforms en andere gelegenheden voor kennisoverdracht en de bibliotheek kan hier als open leeromgeving met toegang tot bronnen, doorverwijzing, faciliteiten en werkplekken, makerplaatsen, lezingen, debatten en cursussen, et cetera een rol spelen. Ook slaat de bibliotheek bruggen naar (formele) onderwijsinstellingen en moedigt zij mensen aan hun kansen te benutten.
Ook binnen deze lijn worden in de Kennisagenda drie onderzoeksvragen geformuleerd:
- Hoe kunnen bibliotheken de nieuwsgierigheid van burgers blijven prikkelen en hen helpen bij een doorgaande lijn van leren, loopbaan en persoonlijk leven?
- Hoe kunnen bibliotheken een platform zijn voor samenwerkend leren en creëren en wat voor eisen stelt dit aan hun fysieke en digitale infrastructuur?
- Hoe kunnen bibliotheken ruimte bieden voor leren, maken en experiment in samenwerking met partners?
De KB geeft aan met het agenderen van deze thema’s een impuls te willen geven aan het onderzoek voor en naar bibliotheken. ‘Dit onderzoek is bedoeld als onderbouwing van strategische keuzes in de sector. We streven naar uitbreiding van het netwerk van kennispartners uit verschillende disciplines en beleidsvelden. En we verkennen graag de mogelijkheden tot verdergaande samenwerking,’
aldus de KB.