Joke Mos (l) en Jouetta van der Ploeg

Zoetermeer krijgt met het beoogde Stadsforum een culturele trekpleister. Zoals het in de missie wordt geformuleerd: ‘Een schatkamer van voorwerpen en verhalen, een ontmoetingsplaats en een platform tussen verleden, heden en toekomst, een lees- en leeromgeving en een plek om te reflecteren, discussiëren, genieten, ervaren en beleven.’ En: ‘De bibliotheek en het Stadsmuseum komen samen in een nieuw gebouw, waarin samenwerking en synergie worden gevonden in missie, uitstraling en professionaliteit, en het delen van ruimten, kennis en ervaring.’ Ambitieuze plannen voor een ambitieuze samenwerking in een ambitieus gebouw. Kan dat wel, in tijden van bezuinigingen?

Toekomstbestendige bibliotheek
Joke Mos, directeur Bibliotheek Zoetermeer: ‘Er komt voor de bibliotheek een flinke bezuinigingsslag, een taakstelling. Die begint in 2014 en wordt gefaseerd opgebouwd tot 2017. Dan is het vijf ton, ongeveer 12 procent van de exploitatie. Dat is veel, alleen heb je met elkaar de tijd om de visie vast te stellen en te kijken hoe we daar naartoe kunnen groeien, en een toekomstbestendige bibliotheek kunnen realiseren. Het Stadsforum is een van de mogelijkheden om dat te realiseren. In die zin geven de bezuinigingen ook weer mogelijkheden om aan te geven: bezuinigen kan wel, maar we zijn verantwoordelijk voor een goede bibliotheekvoorziening. Dus dan moet ook zoiets als een Stadsforum bespreekbaar zijn.’

Heeft het museum ook te maken met subsidievermindering?
Jouetta van der Ploeg, directeur Stadsmuseum Zoetermeer: ‘Tot op heden niet, maar ik heb signalen gehoord dat ook wij eraan moeten geloven. Dat zullen we over een paar maanden horen.’

Joke Mos: ‘In eerste instantie is in Zoetermeer de volledige bezuinigingstaak op cultuur bij de bibliotheek neergelegd, vanuit het idee: er gaat bij de bibliotheken zoveel veranderen, alles wordt digitaal – vandaar dat wij onderzocht hebben hoe onze klanten daarover denken. Die zeggen: digitaal is belangrijk, maar wij verwachten nog wel, ook op lange termijn, gewoon een fysiek boek te lezen. Op een prettige verblijfplek, met goeie kop koffie – in die zin kunnen we onderbouwen dat er een goeie fysieke locatie moet zijn. Intussen zijn er wat aanvullende bezuinigingen op cultuur gekomen, er wordt nu naar gekeken hoe dat opgevangen gaat worden.’

Is het moeilijk om bezuinigingen te rijmen met extra uitgaven die het Stadsforum met zich mee zal brengen?
Joke Mos: ‘Het is een investering in langere termijn. Cultuur is belangrijk voor een stad. Als je mensen van buiten wilt trekken dan moet je ook iets aan de culturele voorzieningen doen, in die zin is het voor gemeenteraadsleden wel lastig om aan de burger uit te leggen. Mensen praten toch vaak vanuit vandaag de dag. Het is moeilijk om in deze tijd te zeggen: we gaan zo’n investering doen. Wij staan echter op het standpunt: we moeten over onze eigen schaduw heen kijken, veel meer toekomstgericht zijn. Ik krijg wel vragen, hoor. Veel mensen zeggen: jullie moeten bezuinigen en dan wordt er van de andere kant geïnvesteerd. Maar het verandert hier, we komen ruim in ons jasje te zitten. De collectie neemt af, met name voor wat betreft de informatieve collectie: jaarlijks ongeveer 5 procent minder boeken. Ook in die zin moeten we veranderen en dan is verhuizen naar het Stadsforum toekomstgericht: we komen daar veel kleiner te zitten. Hier hebben we 4000 vierkante meter, daar komen we in een pand van 3000 vierkante meter, met museum en horeca. Maar het is wel veel toekomstbestendiger, qua samenwerking, gebouw en uitstraling.’

Lange voorgeschiedenis
Het plan voor een Stadsforum is niet nieuw.
Joke Mos: ‘Jouetta is al vijftien jaar bezig om het Stadsforum te realiseren, in die zin is het heel bijzonder dat we nu met elkaar de stap verder hebben kunnen zetten.’

Jouetta van der Ploeg: ‘Het is inderdaad een heel moeizaam traject geweest, al jaren, jaren, jaren, jaren. In februari is het een stap dichterbij gekomen: we hebben van de gemeente opdracht gekregen een voorlopig ontwerp uit te werken. Dus de droom begint gestalte te krijgen.’

Het was een persoonlijk initiatief?
Jouetta van der Ploeg: ‘In mijn functie als directeur van het Stadsmuseum. Een heel klein museum, in een stad die aan het groeien en groeien is, met 199 vierkante meter publieksruimte in zijn totaliteit, dat is echt veel te weinig. We hebben meer fysieke ruimte nodig en ook meer personeel. Al jaren geleden hebben wij bedacht dat we eigenlijk een nieuw museum wilden, in aansluiting op de groeikernstatus van Zoetermeer. Iedere keer lukte het maar net niet. Er werd geen nee gezegd, maar er werd ook geen ja gezegd. Telkens kwamen we een heel klein stapje verder en moesten we weer een stapje terug doen. En uiteindelijk – wanneer is het geweest, Joke, een jaar geleden?’

Joke Mos: ‘Een jaar geleden zijn we met elkaar begonnen. Ik werk hier nu twee jaar. Toen ik hier binnenkwam zag ik de plannen van het Stadsforum en die zagen er echt goed uit. Stadsmuseum, samenwerking met het Filmhuis en horecavoorzieningen – ik zei meteen: een gemiste kans dat de bibliotheek daar niet bij zit. Gelet ook op de toekomst, hoe bibliotheken zich ontwikkelen: veel meer samenwerking met culturele partners, elkaar versterken. De wethouder zei: ik ben het helemaal met je eens, maar ik wil nu wel eens een besluit krijgen over het Stadsforum. Uiteindelijk is dat voorstel, van het museum en het Filmhuis, naar de gemeenteraad gegaan en die zei nee. Vanwege de ambities, de investeringen, maar ook het aantal bezoekers dat bereikt zou kunnen worden. De wethouder dacht vervolgens: maar de bibliotheek heeft ook interesse, als die meedoet gaan de bezoekersaantallen omhoog. De hoofdbibliotheek heeft per jaar 500.000 bezoekers en kan in die zin een enorme impuls zijn voor het Stadsforum en ook voor het gebruik van het museum. En zo kregen wij de opdracht om een visie neer te zetten en een verhaal richting gemeenteraad.’

Drie modules
Jouetta van der Ploeg: ‘In eerste instantie was de opdracht om het modulair te doen. Module 1: een pand met horeca en de museumfunctie, plus enkele bibliotheekfuncties. Module 2: alle bibliotheekfuncties erbij. Module 3: ook het Filmhuis erbij. Maar alles binnen hetzelfde budget en hetzelfde aantal vierkante meters. Dat was voor de bibliotheek heel erg lastig: een bezuinigingsopgave hebben en tegelijkertijd enkele functies overbrengen naar een nieuwe locatie en de andere op de oude locatie houden. Bovendien ook kostbaar. Uiteindelijk hebben wij de eerste twee modules uitgewerkt, de tweede module – waarbij de totale bibliotheek verhuist – bleek goedkoper te zijn. De gemeenteraad heeft daar positief op gereageerd en gezegd: we laten Module 1 voor wat het is en gaan we direct over naar Module 2. Daarvoor moet een voorlopig ontwerp uitgewerkt worden en in dat stadium zitten we nu.’

Joke Mos: ‘Over functies overhevelen werd door de gemeente makkelijk gedacht, alsof je functies van de bibliotheek kunt splitsen. Dus bijvoorbeeld de collectie op de ene plaats neerzetten en de informatiefunctie op een andere. Daarvan hebben we meteen gezegd: dat kan niet. Functies kun je niet splitsen, ze horen bij elkaar. We kunnen wel wat vernieuwende producten in het Stadsforum zetten, dat hadden we voor Module 1 uitgewerkt. Maar dat brengt vooral extra kosten met zich mee, het levert niet zoveel op. We waren dan ook heel blij dat de gemeenteraad er uiteindelijk mee akkoord is gegaan om Module 2 te realiseren.’

Meerwaarde
Jullie gaan in het Stadsforum samenwerken.
Joke Mos: ‘Er wordt nu al heel veel samengewerkt tussen het museum en de bibliotheek. Maar het is natuurlijk heel mooi als het museum een tentoonstelling heeft en de bibliotheek heeft er een collectie boeken bij. Je nodigt gezamenlijk iemand uit die erover komt vertellen. In die zin heeft het ook inhoudelijk echt een meerwaarde voor de bibliotheek en voor het museum.’

Worden bibliotheek en Stadsmuseum één organisatie of komen jullie als afzonderlijke organisaties in het Stadsforum?
Joke Mos: ‘Dat zijn we op dit moment aan het onderzoeken. Wat wel belangrijk is: we moeten zorgen dat de identiteit van de organisaties gewaarborgd blijft, ook voor wat betreft de certificering. Op dit moment gaan we de mogelijkheden voor bestuurlijke samenwerking uitzoeken en daar zijn verschillende varianten voor. De meest verregaande vorm is een fusie, we sluiten in die zin niets uit, maar we kijken wat het beste past bij wat de organisaties nodig hebben.’

Jouetta van der Ploeg: ‘Toen Joke en ik met deze opdracht voor het eerst om de tafel zaten, hadden we zoiets van: gaan we dit voor elkaar krijgen? Het museum moet veel meer vierkante meters krijgen en de bibliotheek moet in het nieuwe pand ongelooflijk terug. Dus dat was al een enorme opgave. Er zitten heel veel raakvlakken tussen wat het museum en de bibliotheek doen. De bibliotheek gaat steeds meer naar beleving toe. Er zit heel veel synergie. Maar er is ook behoorlijk wat eigenheid: het museum heeft erfgoed en beeldcultuur, de bibliotheek leescultuur.’

Werkt het museum met vrijwilligers of vooral betaalde krachten?
Jouetta van der Ploeg: ‘We zijn echt een heel klein museum, met een fulltime directeur, een parttime conservator, een parttime office manager en een baliemedewerker. Voor de rest zijn het vrijwilligers, vooral voor de openstelling in de weekenden: een stuk of 35.’

Hoe zit dat bij de bibliotheek?
Joke Mos: ‘Voor het reguliere werk heeft de bibliotheek alleen betaalde medewerkers. Daarnaast hebben wij voor aanvullende werkzaamheden meer dan honderd vrijwilligers: voor het begeleiden van leesclubs, voor de bibliotheek aan huis. We zijn aan het kijken of we iets meer vrijwilligers kunnen inzetten, bijvoorbeeld bij evenementen. Nu worden daar vaste krachten op gezet.’

Jouetta van der Ploeg: ‘Onze organisatie gaat veranderen. Het is een kleine organisatie, het museum loopt letterlijk tegen al z’n grenzen op. Ook qua continuïteit van de organisatie, doordat wij zo weinig personeel hebben. In het Stadsforum moet dat gaan veranderen. Daarnaast denk ik dat zowel de bibliotheek als het museum heel erg graag vrijwilligers wil blijven inzetten, al is het alleen maar voor het draagvlak. Ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat de museumwinkel die er moet komen door vrijwilligers gerund wordt. Er zijn veel voorbeelden, zoals de winkel in het Museon, waar dat fantastisch loopt: totaal gerund door vrijwilligers. Dat moet allemaal in de komende tijd uitgewerkt worden.’

Joke Mos: ‘Maar wat belangrijk is: de gemeenteraad is akkoord gegaan met het maken van een voorlopig ontwerp. Met daarbij een aantal randvragen, zoals: wat gebeurt er met het gebouw dat hier leeg komt. Hoe zit het met de toegankelijkheid van het gebouw? Er liggen echt nog flinke uitdagingen. Eind dit jaar, begin volgend jaar moet dat hele verhaal bij de gemeenteraad liggen en dan gaan zij een principebesluit nemen. In die zin zijn we er nog niet, we zijn wel een hele stap verder en het is voor ons heel belangrijk om een sterk verhaal neer te leggen. Onderdeel daarvan is de samenwerking tussen museum en bibliotheek. Dus we willen voor het eind van het jaar ook daarover met een verhaal naar de gemeenteraad, om te kunnen laten zien dat wat voor bestuurlijke vorm het ook wordt, er heel nauw samengewerkt wordt. In uitstraling, dienstverlening aan klanten, huisstijl, noem maar op.’

Jouetta van der Ploeg: ‘Het is zeker niet de bedoeling dat je straks in een soort cultuurverzamelgebouw komt waarbij je linksaf naar het museum gaat en rechtsaf in een totaal andere sfeer de bibliotheek gaat bezoeken. Het moet een totaalervaring worden.’

Herstructurering
Is er voor het Stadsforum al een locatie op het oog?
Joke Mos: ‘Het komt aan de Dobbe. Je hebt de oude Dorpsstraat en het Stadshart en op de verbinding daarvan ligt een water, de Dobbe. Vanaf de bibliotheek gezien aan de andere kant komt het Stadsforum. En dat past in de visie van de culturele as die ontwikkeld is.’
Jouetta van der Ploeg: ‘Het Stadsforum maakt deel uit van de herstructurering van het binnenstadsgebied.’
Joke Mos: ‘En daarin krijgen wij een scharnierfunctie. We moeten voldoende bezoekers trekken om de verbinding te leggen tussen het oude en nieuwe gedeelte.’

Jouetta van der Ploeg: ‘Dat blijft een beetje een probleem. Het dorp is nog steeds het best bewaarde geheim van Zoetermeer, zoals iedereen zegt. Heel veel mensen kennen Zoetermeer uitsluitend van Palenstein, Driemanspolder. De verbinding komt maar niet tot stand. Of mensen blijven in het Stadshart, of in het dorp. Maar de bedoeling is door de herstructurering en de culturele as een aantal dynamische punten te creëren, waaronder het Stadsforum, zodat die loop er wel in komt.’

Wanneer zal het Stadsforum geopend worden?
Joke Mos: ‘De planning is bij de gemeente 2015. Op basis van het voorlopig ontwerp wordt er een principebesluit genomen en dan kan er vrij snel een definitief ontwerp gemaakt worden.’