De Boekenkast van Nederland zou een collectie moeten zijn die ook de boekenkasten van particulieren omvat. Het idee is dat de boeken die mensen thuis hebben deel gaan uitmaken van een publieke collectie. ‘We willen toe naar een fijnmazig netwerk waarin delen centraal staat’, zegt Nan van Schendel, directeur van de Bibliotheek Gouda. ‘Alle boeken in de stad Gouda behoren dan tot één collectie, althans wat mensen willen delen.’

Het plan past, volgens Van Schendel, bij het veranderende bibliotheeklandschap en een nieuwe kijk op wat de bibliotheek inhoudt. ‘Door een krimpend budget, een veranderend mediaveld en gewijzigd gedrag van klanten zijn wij genoodzaakt anders te denken. Je moet geen instituut meer willen zijn, maar je moet de collecties van mensen verbinden, dan heb je het samen weer ergens over.’
De bibliotheek en de gebruikers staan in deze optiek niet meer los van elkaar. Het mag naar elkaar toe trekken, betoogt Van Schendel, in een netwerksamenleving als de onze. Er moet niet langer sprake zijn van eenrichtingsverkeer: ‘De bibliotheek moet er niet meer alleen als instituut voor de mensen zijn, maar het moet en-en zijn. Heb aandacht voor de klanten, dan gaat het werken.’

Sociale media
De Boekenkast van Nederland moet via sociale media gaan functioneren. ‘De weg die gevolgd wordt, is tweeledig. Eerst kijken wat de voorwaarden zijn om een community bij elkaar te krijgen en de volgende stap is een passend middel te vinden om iedereen te bereiken.’
Gouda heeft 70.000 inwoners. Er is nog maar één echte plek om heen te gaan als het gaat om de bibliotheek: de centrale vestiging. Verder zijn er, zoals Van Schendel het noemt, heel veel kleine kruimeltjes waar ook bibliotheekwerk verricht wordt. ‘We willen over de collectie vertellen, dat kun je fysiek doen, maar ook digitaal. Facebook is dus maar een middel.’

Stagiaires
Bij het project zijn twee stagiaires betrokken. Zij hebben diverse vragen onderzocht, zoals: Hoe werkt Facebook?, Hoeveel mensen in Gouda zitten op Facebook?, Wat is hun leeftijd? En er is gekeken naar hoe er een verbinding met de catalogus van de bibliotheek kan worden gelegd. De twee onderzoekers hebben een businesscase en een implementatieplan uitgewerkt. Sociale netwerken op internet vormden daarbij steeds het uitgangspunt.

Gemma Mooij, als student actief op het gebied van ICT en Media: ‘De bibliotheek wil het onderscheid tussen aanbieder en gebruiker vervagen. Het contact tussen mensen en de bibliotheek groeit niet goed mee met de veranderingen in het digitale tijdperk. Veel contact gaat nog fysiek en verplaatst zich moeilijk naar internet en digitale platformen. Hier moet verandering in komen.’
In haar rapport omschrijft Mooij, met het oog op het behouden en vergroten van het bibliotheekpubliek, onder andere doelgroepen en doelstellingen, waarbij veelal jongeren en digitalisering aan bod komen. Ze bouwt daarmee voort op de bevindingen van Patty Wehrmeijer, die in het voorjaar van 2012 onderzoek heeft gedaan. Haar belangrijkste conclusie is dat een applicatie op Facebook geen effect heeft als er geen gerichte groep mensen met gezamenlijke interesses op internet bijeengebracht is. ‘Begin met het opzetten van een community. Vervolgens is deze uit te breiden met de Facebookapplicatie’, luidt haar eindadvies.
Mooij heeft zich daarna beziggehouden met het ontwikkelen van een internetcommunity. Daarbij heeft ze de voorwaarden en mogelijkheden van Facebook onderzocht. Tevens gaat ze in het kader van andere sociale media kort in op Twitter. In haar implementatieplan beschrijft ze een stappenplan om uiteindelijk via Facebook de thuisbibliotheken van de inwoners van Gouda te koppelen aan de catalogus van de bibliotheek.


Delen
Op dit moment wordt er gezocht naar een tool, oftewel een middel om het idee uiteindelijk ook toepasbaar te maken. Van Schendel: ‘We hebben ontdekt dat het ontwikkelen van een tool 5% uitmaakt van het project en dat 95% van je energie gaat zitten in het bouwen van een community’.
Ze benadrukt dat delen het kernbegrip is. ‘We willen kijken hoe we met de klanten de passie voor een collectie kunnen delen.’ De sites deBoekensalon.nl en Boekenliefde.nl gelden voor een deel als voorbeeld van plekken op internet die fungeren als community en gelieerd zijn aan het bibliotheekwezen. ‘Het gaat om vragen als: Wat lees jij?, Wat houd je bezig?, Welk onderwerp interesseert je?’ Daarbij draait het om liefde, aandacht en tijd, merkt Van Schendel op. ‘Eigenlijk een heel klassieke taak van de bibliotheek. Voorheen moest je ervoor naar een gebouw, die verwerking gaat nu digitaal.’
Enkele inwoners van Gouda zijn al bereid gevonden hun boeken beschikbaar te stellen. ‘Er is bijvoorbeeld iemand die een verzameling boeken over Parijs heeft.’ Bang dat zo’n gezamenlijke collectie wat hapsnap wordt, is Van Schendel niet. ‘Het is extra, het komt bovenop de collectie van de bibliotheek, het betekent verrijking en verdieping.’

Vraagtekens
Vooralsnog is de Boekenkast van Nederland in een experimenterende planfase. Van Schendel schat in dat het project 'op een derde van de weg' is. Het is nog niet toepasbaar.
Volgens onderzoekers Mooij en Wehrmeijer blijkt uit steekproeven dat het zeer de vraag is of mensen bereid zijn hun eigen bezittingen aan zomaar iemand uit te lenen. Ook vraagt Van Schendel zich af: ‘Gaan mensen daadwerkelijk een paar straten verderop bij iemand aanbellen om te vragen of ze een boek mogen meenemen?’

Mochten er andere bibliotheken zijn die vergelijkbare projecten doen, dan hoopt de bibliotheekdirecteur daar aansluiting bij te kunnen vinden. ‘Het gaat erom dat we mensen weten te betrekken bij het project en bij het bibliotheekwerk, dat we kunnen uitleggen waar het over gaat, ze kunnen inspireren, dat mensen participeren… al die grote woorden, daar moeten we een tool voor vinden.’

Tekst: Ilona Verhoeven
Beeld: Shutterstock 

Het project de Boekenkast van Nederland is enkele jaren geleden ontwikkeld door DOK Delft in samenwerking met ontwerpbureau Hoog+Diep. Het doel van het project is om een community van leesliefhebbers op te bouwen. In het project wordt een platform ontwikkeld waarmee leden en niet-leden van de Openbare Bibliotheek boeken, recencies en leestips met elkaar uitwisselen, en een deel van hun eigen collectie beschikbaar stellen aan elkaar en aan de bibliotheek. Op de website van de Boekenkast van Nederland valt onder andere te lezen: 'Met de Boekenkast van Nederland is het mogelijk om aan die titels te komen, die niet meer in de boekhandel te verkrijgen, of die niet in de bibliotheek te vinden zijn. De Boekenkast van Nederland: een grote, gemeenschappelijk en inspirerende collectie. (...) Uniek aan het Boekenkast project is de ontwikkeling van een online community platform voor het daadwerkelijk uitlenen van boeken aan elkaar. Via de website kun je de boeken van andere boekenliefhebbers zien. En via een simpele en gebruiksvriendelijke interface kun je boeken van elkaar lenen. Boeken die je niet meer kunt kopen of lenen bij de bibliotheek of de boekhandel. De Boekenkast van Nederland biedt een makkelijk platform waar je eenvoudig kennis kan maken met de collecties van anderen, en dus ook toegang hebt tot de collectie van anderen. Het systeem houdt voor jou bij wanneer het boek weer teruggebracht moet worden.' Studenten Patty Wehrmeijer (zie ook prezi) en Gemma Mooij onderzochten tijdens hun stageperiode in opdracht van Bibliotheek Gouda de uitvoerbaarheid van het project en deden daarvan in 2012 en 2013 verslag in een businesscase en een implementatieplan.