In januari van dit jaar maakte het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) bekend een ‘innovatieraad’ te hebben opgericht. De raad bestaat uit Erna Winters (Bibliotheek Kennemerwaard, voorzitter), Theo Peeters (Theek5), Jos Debeij (Bibliotheek Deventer, na 1 september Koninklijke Bibliotheek), Jacques Malschaert (Bibliotheekservice Fryslân), Theo Meereboer (COMMiDEA) en Frank Huysmans (WareKennis).

In juni meldde het SIOB dat de raad een driesporenmodel heeft ontwikkeld om verschillende soorten innovatie te ondersteunen en om focus aan te brengen in de betrokkenheid van de raad bij activiteiten. Ook werd bekend dat de raad twee ideeën heeft beloond die waren bedacht tijdens een ‘innovatiedoemiddag’ op 21 mei.

Visie
Bibliotheekblad.nl vroeg voorzitter Erna Winters wat meer te vertellen over de visie en de activiteiten van de innovatieraad. Het eerste actiepunt dat Frank Huysmans in zijn in november 2013 verschenen eindverslag van drie door het SIOB georganiseerde ‘innovatiedenkmiddagen’ benoemde is: ‘Een heldere en motiverende visie en missie voor de toekomstige openbare bibliotheek formuleren en (helpen) uitdragen.’ Zijn die visie en missie er al?
Erna Winters: ‘We kijken naar het rapport van de commissie-Cohen. Dat is voor ons wel redelijk leidend. Ik vind het inspirerender dan de branchestrategie. Bij Cohen zie ik meer ideeën voor de toekomst, al zitten daar ook veel elementen in die nu al gebeuren in openbare bibliotheken.’

Uitleenmodel
Een ander belangrijk actiepunt, afgezien van het oprichten van een innovatieraad (die er dus inmiddels is), was: ‘Minder gericht zijn op digitaliseren van het aloude uitleenmodel; meer middelen inzetten voor echt vernieuwende programma’s en diensten.’ Maar de bibliotheekdirecteur die begin januari in NRC Handelsblad werd aangehaald met de uitspraak dat als ze morgen opnieuw kon beginnen er geen boeken de bibliotheek meer inkomen kreeg forse kritiek te verduren.
Winters: ‘We zien wel in dat de uitleenfunctie niet de redding van het openbare bibliotheekwerk zal betekenen. Maar weg is deze functie ook nog niet, veel mensen hechten eraan. De bibliotheek zal dus meer hybride worden, je hebt de uitleenfunctie nog nodig, maar we zijn er niet mee gered, ook niet als het gaat om e-books. Het is dus een kwestie van zoeken naar de juiste weg en het juiste tempo.’ Winters vertelt dat de twee projecten die beloond werden (‘Gevonden!’ en “Semcobieb’) elk € 2.500 hebben ontvangen, maar dat er jaarlijks € 100.000 beschikbaar is. De raad zou graag ook grotere projecten met meer geld willen belonen. Tussen de drie sporen ‘versterken’, ‘groeien’ en ‘inspireren’ ziet Erna Winters ook ‘guerilla-innovatie’, waar in bibliotheken vaak niet de ruimte voor is. Er zou volgens haar meer ruimte moeten zijn om bibliothecarissen die daarmee bezig zijn in hun kracht te zetten. Ook als hun eigen directeur ‘neen’ zou hebben gezegd, zijn er vaak collega’s in het land en ook andere directeuren, die het wel zouden kunnen steunen. Door dan krachten te bundelen kun je misschien als individuele medewerker toch iets bereiken. Innovatie gaat door alle lagen heen.

Rol PSO’s
De Stelselwet benoemt naast het interbibliothecaire leenverkeer als één van de twee provinciale ondersteuningstaken: ‘ontwikkeling van innovaties ten behoeve van lokale bibliotheken in overeenstemming met de Koninklijke Bibliotheek in verband met haar coördinerende taak.’ Hoe kijkt Winters aan tegen deze PSO-rol? Ze antwoordt dat het beeld erg wisselend is. Uit de door Edwin Mijnsbergen van M.I. Webwerk vorig jaar uitgevoerde inventarisatie bleek, dat veel projecten van Cubiss, Bibliotheekservice Fryslân, Biblionet Groningen en ook wel de Rijnbrink Groep zijn. Maar nog niet alles is in beeld, de innovatieraad wil het beeld graag compleet hebben en Mijnsbergen houdt nu een tweede inventarisatie.

Winters wil graag dat er in Nederland één punt is met een goed, compleet beeld: de innovatieraad. Sprekend over de PSO’s, ziet zij de wettelijke rol ten behoeve van innovaties toch vooral goed van de grond komen als ze het doen in netwerkverband, met een gezamenlijke agenda en gezamenlijke financiën. Zij is nog steeds jaloers op Overijssel, waar de bibliotheken en Rijnbrink goed samenwerken en de bibliotheken ook zelf geld bij elkaar brengen, dat gematcht wordt met de provinciale subsidie. En mensen uit bibliotheken zijn betrokken bij de provinciale projecten, waardoor iedereen er beter van wordt: de mensen zelf en ook de lokale bibliotheken. Winters zegt ook dat innovaties niet alleen bij PSO’s, maar juist ook bij bibliotheken ontwikkeld worden. De rol van de PSO’s kan die gevallen dan het beste zijn: clusteren en aanjagen van wat er lokaal ontwikkeld wordt.

Efficiency
Veel van wat Bibliotheek.nl (BNL) doet lijkt niet alleen om innovatie te gaan, maar ook om het verhogen van de efficiency, door bibliotheken veel meer gezamenlijk centraal te laten doen. Ligt daar ook een rol voor de innovatieraad?
Winters: ‘Neen, dat is niet onze hoofdtaak, we kunnen er in de zijlijn wel naar kijken, maar er moet niet nog weer een nieuw gremium zijn dat zich met zaken bemoeit waar andere gremia al voor zijn. We gaan dus niet doen wat bijvoorbeeld VOB-commissies al doen. Wel willen we afstemmen. Niet elkaar vlooien afvangen, maar wel elkaar versterken.’

Koninklijke Bibliotheek
De Koninklijke Bibliotheek (KB) krijgt volgens de wet een coördinerende rol bij onder andere innovatie. Erna Winters zegt dat het om die reden goed zou zijn om na te denken of er ook iemand van de KB in de innovatieraad zou moeten zitten. Binnen de innovatieraad moet er nog een discussie gevoerd worden over de vraag of en hoe de KB vertegenwoordigd wordt. Nu zijn Adeline van den Berg van het SIOB, vorig jaar de maker van het projectplan 'innovatieagenda' dat aan de huidige innovatie-activiteiten voorafging, en Johan Stapel van BNL als adviseur en procesbegeleider betrokken bij de innovatieraad. Volgend jaar zijn zij medewerkers van de KB geworden. ‘Wellicht is dat ook voldoende en is het goed dat de innovatieraad zo onafhankelijk mogelijk opereert’, aldus Winters.

Techniek
Innovatie wordt vaak geassocieerd met technologische ontwikkelingen en volgens sommigen is technologie zelfs de enige bron van ‘echte innovatie’ in de samenleving. Hoe ervaart Erna Winters dat? Zij antwoordt: ‘Bij de inventarisatie zat een aantal projecten dat erg technologisch was. Dat is op zich prima, maar ik krijg er wel de kriebels van als het alleen maar gaat om technische snufjes en er geen relatie is gelegd met het doel van de bibliotheek. Dat laatste vind ik echt noodzakelijk.’

21e-eeuws
Frank Huysmans meldde vorig jaar ook in z’n eindverslag van de innovatiedenkmiddagen dat de bibliotheek programma’s moet aanbieden die naast leesbevordering (wat belangrijk blijft) 21e-eeuwse vaardigheden helpen ontwikkelen. Wat zijn dat?
Winters: ‘Dan denk ik aan creativiteit, goed kunnen samenwerken, sociale vaardigheden, maar ook internetvaardigheden.’

Kennemerwaard
Zou Erna Winters haar eigen bibliotheek, Kennemerwaard, willen typeren als innovatief?
Ze lacht en zegt: ‘Wel op onderdelen, maar het is niet groots en meeslepend. Met soms kleine en soms grotere stappen voorwaarts ben ik wel trots op onze mensen. Ik zou onze herinrichting willen noemen, het medialab en de taaltafel. Vooral de activiteiten rondom die laatste twee zetten onze bibliotheek op een andere manier neer in de beleving van onze bezoekers. En er is een idee rond kennisoverdracht: iedereen mag in de bibliotheek folders neerleggen, maar wij vragen dan wel of men over het onderwerp van zo’n folder ook een lezing zou willen houden.’
Verder zegt Winters dat haar bibliotheek natuurlijk ook bezig is met de drie grote decentralisaties naar gemeenten (jeugdzorg, WMO en participatie). Mensen erover informeren, maar ook proberen te doen aan preventie, zoals bestrijding van laaggeletterdheid, want het is zoals zoals Hans Lastdrager zei: veel problemen zijn ketenproblemen. Bibliotheek Kennemerwaard probeert bondgenootschappen aan te gaan, zoals met de Brijderstichting (verslavingszorg): mensen die in de laatste fase van hun behandeling zitten helpen met internetvaardigheden.

Weblog
In vier afleveringen gaat Erna Winters ook op haar weblog in op de werkzaamheden van de innovatieraad: op 7 augustus, 8 augustus, 11 augustus en 12 augustus.

Tekst: Wim Keizer