De Bibliotheek op het station in Haarlem, die twee jaar geleden geopend is, vormt de aanleiding voor een plan om een keten van bibliotheekfilialen op stations te openen. ‘Ik ben momenteel met negen bibliotheken tegelijk bezig’, zegt Dick van Tol enthousiast. Als projectleider stationsbibliotheken bij ProBiblio is hij verantwoordelijk voor de bibliotheekvestiging onder het oude seinhuis op perron 3/6 op Haarlem CS. Hij vervult ook de rol van ‘bibliotheekmakelaar’ voor volgende projecten. ‘De proeftijd is voorbij en het is een succes’, vat Van Tol zijn ervaringen met de Haarlemse stationsbieb samen.

Onderzoek
Begin dit jaar verscheen er een rapportage van ProBiblio over de Haarlemse stationbibliotheek, waaruit blijkt dat dit bibliotheekfiliaal veel positiefs heeft opgeleverd. De belangrijkste ervaringen: de stationsbibliotheek bereikt een nieuw publiek en weet daarnaast het bestaande publiek opnieuw te activeren. ‘Uit onderzoek blijkt dat 41% van de mensen meer is gaan lezen.’ Het betreffende onderzoek, zo legt Van Tol uit, is een behoefte-onderzoek uitgevoerd in samenwerking met de NS, dat zowel kwalitatief als kwantitatief van aard is. ‘Daaruit blijkt ook dat 75% van de mensen iets te lezen bij zich heeft. Dat is al vaker onderzocht en altijd komt dat eruit.’

Kant en klaar
Zijn positieve ervaringen heeft hij meegenomen in de uitwerking van een kant-en-klaar concept voor stationsbibliotheken, dat in nauwe samenwerking met de Nederlandse Spoorwegen zijn beslag moet krijgen. Een keten van, om te beginnen, zo’n tien stationsbibliotheken is het streven. Van Tol: ‘Er ligt van alles klaar, een huisstijl, folders en het format voor een website.’ Daarnaast zijn middelen voorhanden met betrekking tot het werkproces, de automatisering, het financieel beheer en alle marketingcommunicatie.


Verdienmodel
Het is de bedoeling dat voor de invulling en exploitatie de openbare bibliotheek in de betreffende plaats de vestiging op het station onder haar hoede neemt. ProBiblio is daartoe actief op zoek naar partners in de branche, die meteen te zien krijgen of het interessant voor ze is. ‘We kunnen binnen een kwartier een profiel leveren’, zegt Van Tol. ‘We hoeven alleen maar het aantal bezoekers van het station in te tikken en dan weet je hoeveel je gaat uitlenen per rubriek.’
Er hangt wel een prijskaartje aan, want er moet rekening gehouden worden met zeker anderhalve ton investeringskosten en nog zo’n zelfde bedrag voor exploitatiekosten. ‘Heel veel bibliotheken hebben het financieel zwaar’, geeft Van Tol toe. ‘We zijn nu aan het kijken of we er een ander verdienmodel aan kunnen koppelen, zodat we, buiten de geijkte begrotingen en financieringen om, zo’n stationsbibliotheek draaiende kunnen houden.’ Achterliggend idee is een combinatie van voorzieningen.

Imago
De bibliotheek op het station sluit ook aan bij de doelstellingen van de Nederlandse Spoorwegen en de slogan 'Tijd voor lezen'. ‘De stationsbibliotheek past bij het imago van de NS’, beaamt Raymond Parlevliet, exploitatiemanager van NS Vastgoed en Ontwikkeling. Hij omschrijft de nieuw te ontwikkelen keten als een ‘bibliotheek 2.0’, die makkelijk toegankelijk is, nieuwe boeken en tijdschriften in de collectie heeft en ook een jong publiek aanspreekt. ‘Het is fantastisch dit soort initiatieven te kunnen bewerkstelligen op de stations. We proberen het nu met een mooi netwerk op te tuigen. Ik denk dat het heel goed samengaat met het aanbod van de NS.’ Op dit moment worden veel gesprekken gevoerd, op allerlei niveaus. Publiek en privaat bij elkaar brengen is de insteek. Parlevliet: ‘We willen niet afhankelijk zijn van subsidies.’

Toegevoegde waarde
Of er subsidies bijkomen, hangt af van de reactie uit de politiek. Vooral in Zuid-Holland zijn stationsbibliotheken een hot item. Steden die genoemd worden als mogelijke locaties voor stationsbibliotheken zijn Delft, Leiden, Gouda, Den Haag en Dordrecht. ‘Als oudste stad van Holland is Dordrecht een geschikte plaats voor een stationsbibliotheek’, vindt Jacqueline van den Bergh, die namens de PvdA in Dordrecht in de gemeenteraad zit en op haar blog aandacht besteed aan de bibliotheek.
Zo’n drie jaar geleden viste Schiedam achter het net om de allereerste stationsbibliotheek van Nederland te mogen openen; dit zou een herkansing voor Zuid-Holland betekenen. ‘Ik ben blij met het rapport’, reageert Rawa Hassan, Statenlid van de Partij van de Arbeid in Zuid-Holland. Begin oktober heeft ze schriftelijke vragen (Word-document) ingediend met het oog op de realisatie van stationsbibliotheken in de provincie. Naar eigen zeggen was ze al van plan het idee opnieuw onder de aandacht te brengen, maar de positieve rapportage van ProBiblio noemt ze een ‘extra stimulans’: ‘Het is goed nieuws, het betekent dat er echt gebruik van wordt gemaakt, dat er behoefte aan is en dat het als prettig wordt ervaren. Wij denken dat de stationsbibliotheek een toegevoegde waarde heeft voor Zuid-Holland.’

Ontmoetingsplek en knooppunt
‘Wij willen het voor reizigers zo aantrekkelijk mogelijk maken om van een station gebruik te maken, dus zijn voorzieningen belangrijk’, benadrukt Statenlid Hassan. Het nieuwe bibliotheekconcept acht ze van belang in het kader van het treinstation als ontmoetingsplek en knooppunt.
‘Concrete plannen zijn er nog niet’, legt ze uit. ‘Het is afhankelijk van hoe de verschillende partijen erin staan. Voorlopig is het afwachten wat de gedeputeerden ervan denken.’ Hassan verwacht binnen een week of drie antwoord op haar vragen. Wanneer in november de algemene beschouwingen plaatsvinden, wordt wellicht nog meer duidelijk. ‘Ook drie jaar geleden was de houding niet negatief, het kwam erop neer dat ze nog even wilden wachten.’ Op 22 oktober wordt in de provincie de begroting besproken. Als het aan Hassan ligt, wordt in ieder geval ook overwogen eventuele meevallers te gebruiken om het plan ten uitvoer te brengen. ‘We willen niet dat het sneuvelt op het idee dat er geen financiële middelen zijn.’

Tekst: Ilona Verhoeven
Foto's: Bart Janssen