Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bracht naar aanleiding van de cijfers een persbericht naar buiten waarin met name wordt ingegaan op de groei van de digitale bibliotheek en dat breed werd opgepikt door de landelijke pers.

Bibliotheekorganisaties en vestigingen
Uit de cijfers blijkt dat het aantal bibliotheekorganisaties is teruggelopen van 154 in 2016 naar 149 in 2017. Het aantal vestigingen daarentegen steeg van 1286 in 2016 naar 1383 in 2017. (In 2012 werden er nog 1674 vestigingen genoteerd.) In Bibliotheekstatistiek 2017 wordt daar echter wel de volgende kanttekening bij geplaatst: ‘Deze groei kenmerkt zich de laatste jaren wel middels een trend van verschraling. Er zijn steeds meer afhaalpunten, loketten waar gereserveerde boeken en andere materialen zijn af te halen en terug te brengen, en zelfbedieningsbibliotheken. De laatste jaren worden de plekken waar burgers terecht kunnen bij gekwalificeerd personeel en waar ze gebruik kunnen maken van brede dienstverlening vanuit de kernfuncties die de wet voorschrijft schaarser, met aanbod zoals culturele activiteiten en cursussen.’
De afname van het aantal fysiek te bezoeken bibliotheeklocaties heeft als gevolg dat de gemiddelde afstand tot de bibliotheek voor Nederlanders is toegenomen tot 1,9 kilometer in 2015, waarna in de daaropvolgende jaren sprake was van een stabilisatie. In Zeeland, Friesland en Drenthe is die gemiddelde afstand het grootst met respectievelijk 3,3 en 3 en 2,7 kilometer. In Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland hoeft de bibliotheekbezoeker gemiddeld het minst ver te reizen, namelijk 1,6 kilometer. De bibliotheek is wel de culturele voorziening met de kortste reisafstand, vergeleken bij bijvoorbeeld musea (3,7 kilometer), de bioscoop (6,3 kilometer) en podiumkunsten (4,9 kilometer). ‘Met een gemiddelde reisafstand van 1,9 kilometer is de bibliotheek meer vergelijkbaar met een café (1,2 kilometer), middelbare school (2,5 kilometer) of warenhuis (2,6 kilometer) dan met andere culturele voorzieningen,’ zo valt te lezen op Bibliotheekinzicht.

Het aantal locaties waar een Bibliotheek op school te vinden is, bedroeg in 2017 2831, waarvan het merendeel in Noord-Brabant, Zuid-Holland en Gelderland.

Leden, collectie en uitleningen
Het totaal aantal bibliotheekleden is in 2017, met 3,7 miljoen leden, gestabiliseerd ten opzichte van 2016. In de periode 2005 tot 2011 schommelde het totaal aantal bibliotheekleden rond de 4 miljoen. Daarna zette een geleidelijke afname in.
Het aantal volwassen leden daalde van 1.410.00 in 2016 naar 1.370.000 in 2017, terwijl het aantal jeugdleden licht steeg van 2.306.000 naar 2.336.000. Dit laatste is mogelijk mede te danken aan de Bibliotheek op school, waarbij kinderen via school lid van de bibliotheek kunnen worden, zo wordt gesteld in de Bibliotheekstatistiek.

De gezamenlijke collectie van (fysieke) boeken (23,4 miljoen), muziekcd’s (312.000), dvd’s (902.000) en bladmuziek (329.000) van alle openbare bibliotheken is in 2017 licht toegenomen, naar ruim 25,3 miljoen exemplaren. Net als bij het aantal leden is de stijging bij de collectie ook vooral zichtbaar voor de jeugd.

 

Het aantal uitleningen van fysieke boeken is ook in 2017, net als in de voorgaande jaren, verder gedaald. In 2017 zijn er ruim 67,3 miljoen fysieke boeken uitgeleend, 3% minder dan in 2016. (Het totaal aantal uitleningen van alle fysieke materialen lag op 71.441.000 - was 73.468.000 in 2016.) In 2010 lag het totale aantal uitleningen nog rond de 100 miljoen (en in 1990 nog boven de 173 miljoen). Het aantal uitleningen van jeugdboeken bleef met 35,9 miljoen ongeveer gelijk aan 2016. Het aantal uitgeleende boeken voor volwassenen nam 5% af tot 31,4 miljoen. Verhoudingsgewijs lenen kinderen en volwassenen steeds meer fictie en minder non-fictie. In 2017 was fictie opnieuw goed voor 82% van alle uitleningen van papieren boeken.
In 2017 leenden openbare bibliotheken 4,0 miljoen audiovisuele materialen uit, zoals cd’s en dvd’s. Dat is 13% minder dan het jaar daarvoor. De daling van het aantal uitleningen van cd’s werd al voor 2005 ingezet, voor dvd’s geldt dat pas sinds 2013.

Digitale bibliotheek
Het CBS spreekt in haar persbericht van een sterke toename van het gebruik van de digitale bibliotheek. In 2017 zijn in totaal 6,4 miljoen digitale producten uitgeleend, een toename van 58 procent ten opzichte van 2015. Het aantal uitgeleende e-books steeg in twee jaar tijd met 41 procent tot 5,4 miljoen, aldus het CBS. Overigens is ten opzichte van 2016 (4,7 miljoen uitgeleende e-books) sprake van een stijging van ongeveer 15%. In de Bibliotheekstatistiek wordt nog onderscheid gemaakt tussen uitgeleende e-books via de online bibliotheek en via de Vakantiebieb. De eerste categorie laat een relatief sterke stijging zien in de jaren 2014-2016 (van 800.000 naar 1,6 miljoen naar 2,8 miljoen), met een lichte afvlakking van de groei naar 3,2 miljoen in 2017. Het merendeel van de 3,2 miljoen e-books in 2017 is uitgeleend door volwassenen (86%). Er worden meer fictie e-books (88%) uitgeleend dan non-fictie (12%), zowel door jeugd als door volwassenen. Dit ligt in lijn met de samenstelling van de collectie e-books, deze bestaat voor 73% uit fictie. De Vakantiebieb laat een grilliger beeld zien, met 2.255.397 uitleningen in 2015, 1.912.518 in 2016 en 2.223.530 in 2017.

Het aantal uitgeleende luisterboeken steeg van 171.000 in 2015 naar bijna 338.000 in 2016 tot ruim 890.000 in 2017.

 

Bij de start van de online bibliotheek werden er ruim 80.000 nieuwe e-book accounts aangemaakt, eind 2016 hadden 204.000 bibliotheekleden een actief e-book account en eind 2017 was sprake van 213.000 actieve accounts, een stijging van ongeveer 7%. Bijna alle digitale leden zijn tevens lid van een lokale bibliotheek. Een klein deel heeft een digital only-lidmaatschap. Ondanks het kleine aandeel is het aantal actieve digital only-lidmaatschappen in 2017 meer dan verdubbeld ten opzichte van het jaar ervoor, van 2500 accounts naar 5300 accounts, zo wordt gemeld in de Bibliotheekstatistiek 2017.

Activiteiten
Sinds enkele jaren wordt ook het aantal door bibliotheken georganiseerde activiteiten op gebieden als educatie, laaggeletterdheid en basisvaardigheden bijgehouden. Hier valt een zeer sterke stijging te zien. In 2014 ging het, volgens het CBS, nog om ruim 72.000 activiteiten, in 2015 om ongeveer 81.500 activiteiten en in 2016 zou dat aantal gestegen zijn tot ongeveer 97.000 jaarlijks door bibliotheken georganiseerde activiteiten (wat neerkomt op jaarlijks gemiddeld bijna 650 activiteiten per bibliotheekorganisatie). In de nu door de KB naar buiten gebrachte cijfers wordt melding gemaakt van 145.000 activiteiten, waarmee sprake zou zijn van een stijging van bijna 50% ten opzichte van 2016 en een verdubbeling van het aantal activiteiten ten opzichte van 2014. ‘Het grootste deel van de activiteiten is ingericht rondom de thema’s leesbevordering & kennismaking met literatuur (57,7 duizend activiteiten) en educatie & ontwikkeling (55,5 duizend activiteiten). Hoewel het aandeel activiteiten op het vlak van kunst & cultuur (14,5 duizend), kennis & informatie (10,4 duizend) en ontmoeting & debat (6,9 duizend) nog relatief klein is, bieden bijna alle bibliotheekorganisaties activiteiten rondom deze kernfuncties aan,’ zo wordt gesteld in Bibliotheekstatistiek 2017.
Overigens merkt de KB op dat de cijfers tot stand zijn gekomen op basis van nauwkeurige registratie (door 68% van de bibliotheken) en door schatting (door 32% van de bibliotheken) en onderkent zij dat ‘de stijgingen van de afgelopen jaren deels gekleurd [zijn] door de verbetering in uitvraag en de registratie door de bibliotheken, al is hier wel degelijk sprake van een groei in het aantal georganiseerde activiteiten’.

Organisatie en financiën
Het totaal aan subsidies daalde van bijna 427 miljoen in 2016 naar ruim 415 miljoen euro in 2017 (in het 'topjaar' 2010 ontvingen de bibliotheken gezamenlijk nog ruim 473 miljoen aan subsidie). Daarvan kwam 410 miljoen van gemeenten (was bijna 415,3 miljoen in 2016). De provinciale subsidies geven een daling te zien van 9,3 miljoen in 2016 naar 2,4 miljoen in 2017 (overigens is dat wat de provincies rechtstreeks aan bibliotheken gaven, niet hun bijdrage aan PSO's). Bibliotheken ontvingen in 2017 58 miljoen euro aan inkomsten van gebruikers, een daling van ruim 4 miljoen ten opzichte van 2016.

Het aantal (‘bezoldigde') personeelsleden liet een lichte stijging zien, van 6639 in 2016 naar 6682 (4193 arbeidsjaren in 2017, ten opzichte van 4076 arbeidsjaren in 2016). Het aantal personeelsleden zit daarmee nog steeds rond het niveau van 2013, toen er 6695 personeelsleden werkzaam waren in openbare bibliotheken. In de periode 2008 - 2013 was sprake van een sterke daling van het aantal personeelsleden, van 9110 in ‘topjaar’ 2008 naar bijna 6700 in 2013, een daling met ruim 2400 personeelsleden, ofwel 26,5 %.

 

In Bibliotheekstatistiek wordt verder geconstateerd dat er ondanks de vrij grote uitstroom van ouder personeel de laatste jaren nog steeds gesproken kan worden van een relatief vergrijsde sector. Uit cijfers van het CBS blijkt dat de groep bibliothecarissen en conservatoren de meest vergrijsde beroepsgroep van Nederland is. In 2017 was bijna twee derde van het bibliotheekpersoneel in loondienst 50 jaar of ouder (63%). Vooral in bibliotheken met een klein werkgebied (minder dan 50.000 inwoners) is een groot deel van het personeel 50 jaar of ouder (79%)

Waar de omvang van het personeelsbestand in vaste dienst de laatste jaren vrijwel is gestabiliseerd, neemt het vrijwilligersbestand nog steeds toe. Het aantal vrijwilligers dat door bibliotheken werd ingezet is met 19% gestegen, van circa 13.000 in 2016 tot 16.000 in 2017 (een verdubbeling ten opzichte van 2013, toen nog sprake was van ongeveer 8000 vrijwilligers).

Dataset beschikbaar

Zoals in 2016 is bepaald naar aanleiding van een WOB-verzoek, is de totale set gegevens die ten grondslag ligt aan het dossier ‘Bibliotheekstatistiek 2017’, openbaar gemaakt. De datasets van de ‘Gegevenslevering Wsob’ over 2017 en 2016 en de dataset van de Landelijke Digitale Openbare Bibliotheek (LDOB) zijn toegankelijk via de databank van Bibliotheekinzicht.

Zie ook de CBS-data op Statline.