Dirk Nijdam: ‘Het project was behoorlijk omstreden, dus ik dacht niet: dit is mijn droombaan. Toch besloot ik het een jaar op interim-basis te gaan doen. In die tijd heb ik best het tafelkleed onder bepaalde dingen weggetrokken, maar daardoor kreeg ik ook het gevoel: wie a zegt, moet ook b zeggen. Dan moet je niet weglopen voor de vervolgstappen.’
| Sinds 2014 is Dirk Nijdam directeur van Forum Groningen. Na zijn studie kunst en kunstbeleid aan de Rijksuniversiteit Groningen trad de geboren Fries als directeur corporate communicatie in dienst bij de holding van PinkRoccade NV. Vóór zijn overstap naar Forum was Nijdam directeur van Marketing Groningen. |
Waaraan schortte het in de situatie die je aantrof?
‘De inhoud daalde niet in. Er was heel veel discussie over wat er allemaal in het gebouw moest komen, waardoor het project min of meer stilstond. Terwijl de tijd kort was. Later bleek er, mede door de aardbeving in Groningen, meer tijd te zijn, maar op het moment dat ik aantrad, in 2014, zaten we nog slechts drie jaar voor de opening. Dachten we toen…’
Forum Groningen kent een even lange als roerige aanloop.
‘Achteraf is het heel interessant om de weeffouten in het proces te analyseren. Laat ik het zo zeggen: het gebouw had vanaf het begin veel voor- en tegenstanders, maar een nog veel grotere groep neutrale personen. Die laatste groep hoor je echter nooit in het debat. De voor- en met name de tegenstanders roepen het hardst. Al snel werd duidelijk dat niet iedereen het een goed idee vond om zo’n hoog gebouw in het historische stadscentrum te zetten. Waarbij men licht vergat dat daar een oude stinkende parkeergarage stond.’
Heb je op enig moment gedacht: het Forum komt er nooit? Hoewel al diverse keren aangekondigd, ging het gebouw immers noch in 2007 en 2012, noch in 2015 en 2017 open.
‘Sterker: later werd het zelfs 2019, en ook dat haalden we nog maar net, maar persoonlijk heb ik er geen moment aan getwijfeld dat dit gebouw er ging komen. Het spannendst was nog de politiek. Veel dingen zijn logisch, maar voor de politiek geldt dat niet. Er kwamen steeds nieuwe colleges, en daarin werd dan regelmatig de vraag opgeworpen: gaan we door met dit project of niet? Op een gegeven moment zei één politieke partij: laten we een jeu-de-boulesbaan gaan aanleggen op dat gapende gat in het centrum van Groningen, maar gelukkig werd dat plan door niemand omarmd.’
De burger is vanaf het allereerste begin nadrukkelijk betrokken bij de planvorming. Toch was er die kritiek.
‘Onder alle spraakmakende “cultuurpaleizen” in dit land is er geen voorbeeld te vinden waar het er democratischer aan toe is gegaan dan hier. Het oorspronkelijke plan is bediscussieerd in een groep van vijftig Groningers. Later koos de meerderheid van de Groningse bevolking voor het ontwerp van het architectenbureau dat dit gebouw heeft bedacht. En inderdaad: toch was er kritiek, maar het is nou eenmaal zo dat grote projecten een lange indaaltijd nodig hebben.’
Slaat het gevoel nu om?
‘Er zijn nog steeds mensen die zich zo diep ingegraven hebben dat ik ze nooit uit hun kuil zie komen, maar bij de meeste mensen zie ik het sentiment de laatste tijd veranderen. Ik heb al heel veel groepen rondgeleid in het gebouw. Begin november hadden we een testdag met 1300 man. Het gemiddelde rapportcijfer was een 8,3. Veel mensen die binnen zijn geweest, uitten zich lyrisch.’
Het Groninger Museum was eerst ook omstreden.
‘Omwonenden daar hebben tot aan de Raad van State waardedaling van hun woningen naar voren gebracht, en zijn daarvoor zelfs door de overheid financieel gecompenseerd, terwijl sommigen hun huis nu te koop zetten met als aanbeveling: uitzicht op het Groninger Museum.’
Wethouder Paul de Rook liet weten met Forum een verloederd stuk binnenstad een impuls te willen geven.
‘Dat is de kern. Je werd niet vrolijk van dit stuk binnenstad. Eigenlijk was het een vreselijke plek. Uitgaanspubliek dat op weg naar huis in steegjes stond te urineren, een vervallen parkeergarage. Door hier het Forum te situeren, trek je dit stadsgedeelte op en creëer je evenwicht in het centrum, aan de rand van de Grote Markt en aan de voet van de Martinitoren.’
Wikipedia omschrijft forum als ‘een plein in het centrum van de stad’. Nu heeft Groningen geen gebrek aan pleinen…
‘Eerst was de werktitel Huis van Informatie en Geschiedenis, maar omdat we het in dit gebouw vooral over de toekomst willen hebben, hebben we die naam algauw losgelaten.’
In 2007 kozen vakjury en publiek unaniem voor NL Architects.
‘Het grootste geluk dat je als gemeente kunt hebben.’
Wat gaf de doorslag bij de keuze voor dit jonge bureau?
‘Hun ontwerp was erg afwijkend van de rest. Waar andere bureaus met te futuristische plannen kwamen, liet NL Architects weten met de natuursteen aan de buitengevel van Forum de kleur van het zandsteen van de Martinitoren te eren. Iets wat de bevolking enorm aansprak. De vakjury keek juist meer naar het programma van eisen, en ook in dat opzicht wist NL Architects te overtuigen.’
Wat is voor jou de kern van dit gebouw? De openheid?
‘Absoluut. Qua functies kun je fantastische cross-overs maken, omdat je in dit gebouw van de ene in de andere wereld schuift. Aan de buitenkant kun je niet voorspellen wat je binnen zult aantreffen. De binnenkant is zo anders dan de buitenkant. Open, licht, uitnodigend. Het verrast enorm.’
De focus in Forum ligt op toekomstgerichte programmering rond drie domeinen: actualiteit & samenleving, technologie, en populaire (beeld)cultuur. Vanwaar die keuze?
‘Het zijn de dingen die mensen nu bezighouden en waarmee ze te maken krijgen. Die onderwerpen kunnen we heel goed verbinden met de functies die je in dit gebouw aantreft. Er is een bibliotheekcollectie, er zijn ruimtes voor lezingen en debat, er is een museum met strips, animatie en games, er zijn twee expositieruimtes waar we kunnen aanhaken bij die thematiek, er zijn vijf filmzalen om documentaires en speelfilms te draaien, we kunnen mensen helpen bij het aanvragen van een DigiD en ondernemers assisteren bij een start-up. We kunnen in Forum het venster op de wereld zijn.’
Bibliotheken hebben vaak de neiging iedereen te willen bedienen, maar jullie kiezen voor gerichte programmering.
‘Mijn achtergrond is marketing. Daarin geldt: als jij niet kiest, kan de ander ook niet kiezen. Daarom hebben we gezegd: Forum is een groot gebouw waarin je van alles kunt doen, maar wij moeten een keuze maken, zodat men herkent wat Forum is en waarvoor het staat. Die koers moet je jarenlang volhouden. Op die manier gaan mensen het logisch vinden dat een bepaalde expositie bij jou is en niet ergens anders. Je profiel moet je verdienen en consequent uitbouwen.’
Wat is de bestaansreden van dit gebouw?
‘Door de snelle ontwikkelingen in de samenleving, door de informatie-overload, raken mensen ontheemd. Lang niet iedereen kan het tempo van de veranderingen bijbenen. Ik sta wel eens bij een pinautomaat en denk: wat is degene voor mij nou precies aan het doen? Maar straks maakt die pinautomaat alweer plaats voor iets nieuwers, terwijl sommigen het oude apparaat nooit onder de knie hebben gekregen. Dus laat staan wat er verder allemaal op ze afkomt. DigiD,
fake news, kunstmatige intelligentie: het zijn grote thema’s die hun stempel drukken op iedereen. Als wij daarin een rol spelen, doen we iets waar in de samenleving behoefte aan is en wat geen enkel ander instituut doet.’
Is Forum er, anders gezegd, met name voor degenen die buiten de maatschappelijke boot dreigen te vallen?
‘Zeker niet, maar we bouwen wel op de onderkant van de samenleving. Wij zijn er voor iedereen met interesse, maar heffen niet het belerende vingertje. Menigeen krijgt jeuk van het woord, maar het mag bij ons gewoon leuk zijn.’
Forum is één organisatie met één directie.
‘De slag die sommigen pas naderhand maken hebben wij van tevoren gemaakt. Wij hebben alle schermutselingen aan de voorkant gehad, de eilandjes in dat stadium al weggenomen.’
Kostte het veel energie de schotten te slechten?
‘Er waren bloedgroepjes, dat zal ik niet ontkennen, maar tijdens de testdag bleek er al echt sprake van een gedeeld clubgevoel. Dat is een heel groot cadeau, want daar begint de inhoudelijke cross-over. Je wilt immers dat iedereen zijn brein openzet, dat je hier dingen ontwikkelt met elkaars expertise. Kruisbestuiving ontstaat als iedereen denkt: dit is ons gebouw en we gaan er met z’n allen iets moois van maken. Toen we de testdag evalueerden, bemerkte ik bij iedereen trots.’
Wat verandert er voor de bibliotheek?
‘Vanaf het begin heb ik gezegd: als mensen straks het gebouw binnenkomen en zeggen: wat heeft Groningen een mooie bibliotheek gekregen, hebben we alles verkeerd gedaan. Als je iets nieuws wilt creëren, moet je niet voortborduren op wat er al is. Het gaat om de functies en die beter bij de mensen brengen. Kijk, de ontlezing in Nederland stopt niet bij het Forum, maar we kunnen mensen wel triggeren en zo proberen hen een stapje verder te helpen.’
Jouw collega in Tilburg, Peter Kok, vindt het fijn dat bezoekers van de LocHal de associatie met de bibliotheek leggen.
‘Dat is dan een verschil van inzicht. Mijn standpunt is: de bibliotheek kampt met een imagoprobleem. In de bibliotheek leen je boeken, in de bibliotheek mag je niet praten, dat denken veel mensen nog steeds. Bij ons mag je overal praten, met uitzondering van een paar stiltegebieden. Forum wil een fijne plek zijn. Een plek waar je jezelf kunt zijn. In ons DNA zit verankerd dat we de boel opengooien. Ik heb niks tegen bibliotheken, maar wil kappen met die oude associaties.’
Is dat de reden dat de collectie over het gebouw verspreid is?
‘Ja, maar wel op die plekken waar het logisch is.’
Wordt de burger ook betrokken bij de programmering?
‘We hebben zo’n 800 evenementen per jaar, waar we heel veel partners bij betrekken. Pakweg 300 activiteiten doen we zelf, de rest doen partners. Er is een jongerenpanel, VERS, dat voor de jeugd programmeert. Er is een open podium. Er is, kortom, volop ruimte, voor eigen initiatief van mensen.’
Heeft er een reorganisatie plaatsgevonden?
‘Nee, maar de taken van de medewerkers zijn wel opnieuw beschreven. We hebben opnieuw naar het functiehuis gekeken, maar domeinspecialisten blijven werkzaam in hun domein, anders wordt het te ingewikkeld.’
Hoe staat het met de openingstijden?
‘We zijn 365 dagen in het jaar open. Van ’s ochtends 9.00 uur tot ’s avonds 0.30 uur. Met selfservice kan de bezoeker de hele dag uit de voeten, terwijl er overdag - tijdens de blokuren - personele ondersteuning is. We proberen medewerkers zoveel mogelijk uit het kantoor te halen en in te zetten op de werkvloer om het aantal klantcontacten te verhogen. Contact met mensen, hen tips geven, is onze toegevoegde waarde. De dienstverlening maakt het verschil.’
Er zijn voorbeelden van prachtige nieuwe bibliotheken – met Birmingham als meest schrille exponent – die vervolgens met stevige bezuinigingen werden geconfronteerd.
‘Het gebouw is eigendom van de gemeente Groningen. Forum is “gewoon” de huurder. Ik ga ervan uit dat we een gezonde exploitatie kunnen realiseren, maar dat zeg ik wel aan het begin van een groot avontuur, en op grond van de constatering dat de gemeente Groningen zich heeft bewezen als bibliotheek- en cultuur
minded. Je zet niet zo’n gebouw neer om er vervolgens weinig mee te doen, je wilt mensen juist actuele collecties, films en exposities aanbieden.’
In hoeverre onderscheidt Forum Groningen zich van andere vergelijkbare initiatieven, zoals Dokk1 in Aarhus?
‘Dat oordeel laat ik graag aan anderen over. Wat ik wel kan zeggen, is dit. Als ik Dokk1 binnenkom, sta ik nog altijd in een heel grote bibliotheek. Revolutie is misschien een te groot woord voor Forum, maar evolutie is een te klein woord. Ik ga het succes niet op voorhand claimen, maar we proberen de bibliotheek echt een stap verder te brengen. Er staan in Forum nog altijd 92.000 boeken, maar die zijn verspreid over diverse werelden, over omgevingen waar mensen graag verblijven, over omgevingen waar ze vooral een thuisgevoel moeten ervaren. Het maakt niet uit waarvoor mensen bij ons komen, zolang ze maar komen. Voor mijn part stapt iemand bij ons binnen omdat het buiten regent. Dan heb je in ieder geval kans dat hij of zij ergens gaat zitten, een boek pakt en denkt: hé, een boek, dat heb ik lang niet in handen gehad…’
Jullie hebben nog acht filialen. Worden zij het kind van de rekening vanwege de aanzuigende werking van Forum?
‘De gemeente Groningen hecht sterk aan de wijkvestigingen omdat bijvoorbeeld veel dingen in het sociale domein juist daar, in de wijken, gebeuren. Omdat je daar dichter op doelgroepen kunt zitten dan in het centrum.’
Jullie zijn een paar jaar geleden uit Biblionet Groningen gestapt. Forum wordt een trekpleister voor de hele provincie.
‘Iemand die een boek in Delfzijl leent, kan dat nog steeds bij ons inleveren, en omgekeerd. We werken goed samen op de gebieden waar we elkaar kunnen helpen en versterken.’
Waar hoop je over pakweg twee jaar te staan met Forum?
‘Ik zal niet elke tegenstander overtuigd hebben, maar ik hoop dat de meeste Groningers dan graag en vaak naar Forum komen, dat men ziet dat de kruisbestuiving werkt. Ook hoop ik dat we zo flexibel zullen zijn dat we leren van de fouten die we ongetwijfeld nog gaan maken. Verder hoop ik dat we het spannend weten te houden, en ik hoop dat Forum zich dan ook buiten Groningen op de kaart heeft gezet, dat mensen bereid zijn te reizen naar de exposities die we inrichten.’
Mark Deckers van Rijnbrink was in ieder geval buitengewoon lovend over Forum. Hij sprak van het Warenhuis van de Verbeelding, dat bijdraagt aan het Bruto Gronings Geluk.
‘Je hebt natuurlijk zelf blinde vlekken als je zo lang met zo’n gebouw bezig bent, maar als een externe kenner zulke mooie dingen zegt, streelt dat uiteraard. Dus neem ik graag mensen mee het gebouw in om te horen wat ze ervan vinden. Ik stel voor dat wij dat nu ook gaan doen. Ga je mee?’
Na afloop van de privérondleiding door Nijdam in het fonkelnieuwe Forum, waar dan de laatste hand aan wordt gelegd, rest slechts één conclusie: aan de loftrompet van Deckers is geen woord gelogen. Tip van ondergetekende: gaat dat zien, want in Groningen staat sinds kort een wel heel bijzondere bibliotheek, al is dat in de ogen van Nijdam wellicht niet de meest gelukkige woordkeuze.
Tekst: Eimer Wieldraaijer
Foto's: Deon Prins en Eimer Wieldraaijer
Forum Groningen heeft vijf filmzalen (175, 121, 84, 64 en 30 stoelen) en twee expozalen van 550 en 450 vierkante meter.
In Forum is plek gereserveerd voor drie horecagelegenheden. De horeca-activiteiten in het gebouw zijn verpacht aan de firma Vermaat, hieruit ontvangt Forum inkomsten. De VVV-winkel op de begane grond wordt verhuurd aan Marketing Groningen. Naast de VVV-winkel heeft Forum een eigen museumwinkel, de Forumshop. De totale inkomsten uit commerciële activiteiten zijn goed voor ruim 40 procent van de begroting.
De bouw van Forum kostte 76 miljoen euro. Hiervan is 10 miljoen gefinancierd vanuit Europa, 35 miljoen vanuit de compensatiepot Zuiderzeelijn en 31 miljoen door de Gemeente Groningen. De kosten voor het totale project Oostzijde Grote Markt, waaronder Forum valt, bedragen 270 miljoen. De aanpassingen die in 2017 zijn gedaan om het gebouw ‘aardbevingsbestendig’ te maken en de vergoedingen voor de vertraging die dat veroorzaakte zijn betaald door NAM.
Forum is een culturele onderneming waar - los van subsidie voor activiteiten, zoals de bibliotheek en activiteiten in het sociale domein - jaarlijks ruim 6 miljoen euro moet worden verdiend. Hoewel de jaarlijkse kosten van Forum de laatste vijf jaar zijn afgenomen met ruim een miljoen euro is er bij de opening nog een begrotingstekort van 430.000 euro op een totale begroting van ruim 15 miljoen. Dit komt onder meer omdat ook Forum de afgelopen jaren te maken heeft gehad met gemeentelijke bezuinigingen van meer dan 700.000 euro en hogere onderhoudsreserveringen om te voorkomen dat er in de toekomst problemen ontstaan. Om de kans te krijgen ook dit laatste tekort onder controle te krijgen heeft de gemeente een buffer gerealiseerd voor de eerste jaren waarin het Forum zich moet ‘settelen’.
Bron: Forum Groningen, alles over het nieuwe Forum!, oktober 2019.
Forum heeft een vloeroppervlakte van 17.000 vierkante meter, is 45 meter hoog, telt 10 verdiepingen en 255 studie- en werkplekken.
|