'Wanneer komt die sense of urgency nou?'

Het beeld dat na twee dagen blijft hangen, is dat van een branche in verwarring, een branche die nog niet het begin van een gezamenlijk antwoord op de digitale uitdaging heeft en een branche die zichzelf - als zat men in een elk jaar weer iets minder volle kerk met bejaarde gelovigen - voortdurend dit geruststellende mantra voorhoudt: dat het papieren boek écht niet verdwijnt.

De rijen sluiten
Daniel Ropers, directeur van Bol.com, hield zijn gehoor in het Antwerpse Singelcomplex voor: 'Ons vak heeft de neiging naar binnen te kijken. De negatieve energie - het feit dat uitgevers elkaar geen succes gunnen - acht ik heel schadelijk. In het boekenvak worden wij nog steeds als de vijand gezien. Laten we de rijen sluiten en met elkaar een volwaardig Nederlandstalig e-bookaanbod creëren om te voorkomen dat we in dat opzicht een provincie van Amerika worden.'

E-booktekort
Mirjam Hemker, business consultant bij GfK Retail and Technology, trok de parallel tussen Vlaanderen en Nederland. 'Wat is de grootste overeenkomst? De omzetdaling, die dit jaar in Vlaanderen 14,4% en in Nederland 14,6% zal bedragen. Van alle Europese landen staat de Nederlandse boekenmarkt in 2012 het zwaarst onder druk. De totale entertainmentmarkt - daartoe reken ik ook het boekenvak - krimpt en die krimp wordt niet goedgemaakt door de digitale groei. Naar verwachting zal de Vlaamse boekenmarkt de komende vier jaar met 5% (ofwel 10 miljoen euro) teruglopen, terwijl de achteruitgang in Nederland in die periode 19% (ofwel 123 miljoen euro) gaat bedragen. Dat laat onverlet dat andere manieren van consumeren, nieuwe contentmodellen (iTunes, Spotify), en hardwareproducten (tablets) oprukken. In Nederland zijn er eind dit jaar naar schatting vier miljoen tablets verkocht en 42% van de bezitters leest boeken op dat apparaat. Ondanks die trend zijn er te weinig legale Nederlandstalige e-books beschikbaar. Van de 100.000 titels die jaarlijks uitkomen, is slechts 6,4% digitaal beschikbaar. Dat verklaart mede het toenemen van het onbetaald downloaden van boeken via Marktplaats en dergelijke. Dit tekort aan e-books is iets wat snel en op een voor de consument aantrekkelijke manier moet worden opgelost.'

Elf lessen
Dirk De Clippeleir, voormalig platenbaas van Universal en EMI: 'Vijftien jaar geleden stelden wij onszelf in de muziekindustrie dezelfde vragen als u nu doet. Ik hoorde iemand zojuist zeggen: "Maar wij hebben nog tijd". Welnu, ik kan u verzekeren: die tijd is er niet. Laat ik u een elftal leermomenten voorhouden, die ik in de muziekindustrie heb opgedaan. Pijnlijke momenten, maar daarom niet minder waar. Een: beschermen van wat je hebt, is een slechte strategie. Twee: vechten tegen de vijand? Niet doen, want de oorlog tegen illegaal downloaden ga je niet winnen. Voor elke piraat die je om zeep helpt, komen er twee terug. En als je tegen iemand gaat vechten, gaat deze persoon terugknokken. Bovendien hebben wij door onze houding het jonge publiek van ons vervreemd. Wij kregen een slechte naam bij de jeugd, niet de piraten. Drie: onze trouwste bondgenoten - de cd-winkels - hebben we zelf de nek omgedraaid. Achteraf hadden we niet de grote ketens, maar juist de kleine platenzaak op de hoek de grootste korting moeten geven. Vier: ageer niet in verspreide slagorde. In tijden van crisis moet je de krachten bundelen. Wij deden dat niet en dus hadden we geen eensluidend verhaal tegenover politici.'
Aldus doortellend tot elf besloot De Clippeleir met deze tip: 'In moeilijke tijden heb je competente managers nodig. In de muziekindustrie hadden we de neiging artistieke mensen aan het hoofd van ons bedrijf te zetten. De kortste weg naar de ondergang. Toen de crisis toesloeg, stonden we met onze gat bloot en dat was geen schoon gezicht. De muziekindustrie is aan zijn doodsstrijd bezig - de beurswaarde van Spotify is groter dan die van alle platenmaatschappijen bij elkaar - maar is dat erg? Objectief gezien niet. Er wordt meer muziek gemaakt dan ooit tevoren. Alleen is de muziekindustrie niet meer de drijvende kracht in dat hele proces. Zij is naar de rand geduwd. Ik hoop dat jullie als uitgevers er wel in slagen in het centrum van de ontwikkelingen te blijven, dat je jezelf niet laat marginaliseren. Dat vergt het maken van harde keuzes.'

Te behoedzaam
Op dag twee, in de Beurs van Berlage, gooide bestsellerauteur Kluun meteen de knuppel in het hoenderhok: 'Momenteel is er een wedstrijd gaande om een verhaal te vertellen in maximaal zes woorden. Mag ik een voorzet geven: vergrijzing boekenvak bleek erger dan gedacht.' De overwegend met mensen van gevorderde leeftijd gevulde zaal zag er de humor wel van in, maar deelde minder eensgezind Kluuns volgende stelling: 'Ik hoor hier alsmaar roepen dat het papieren boek zeker zal blijven bestaan. Ik ben bang dat we door die houding onherroepelijk de muziekindustrie achternagaan. Hebt u wel eens gehoord van de American Messenger Company? In de loop der tijd is dit bedrijf dat nu door het leven gaat als UPS erin geslaagd maar liefst zeven keer zijn businessmodel te veranderen. Ik hoop dat wij als boekenvak daar één keer in slagen. Wat ik echter vooral zie, is dat uitgevers zich veel te behoedzaam opstellen tegenover het e-book. Als we niet oppassen gaan we Kodak achterna. Amazon heeft ontdekt dat mensen door het kopen van e-books ook weer meer p-books (papieren boeken) gaan kopen. Men herontdekt als het ware de fun van het lezen. Waarom dan die huiver? Ik vind het niet erg als mensen mijn boeken illegaal downloaden. Op termijn levert me dat meer op dan dat het mij kost.'

Downhill
Arne Gast, partner bij McKinsey en gespecialiseerd in verandermanagement, hield als deskundige buitenstaander een tamelijk algemeen betoog, maar kwam ook met een paar rake uitspraken. Zoals: 'Van veel uitgeverijen in Nederland heb ik geen idee waarvoor ze staan, behalve geld willen verdienen.' En: 'Vandaag wordt er veel gepraat over boeken, maar zijn jullie in feite geen handelaars in ideeën?' Zijn conclusie lag in de lijn van die van De Clippeleir een dag eerder: 'U bent downhill aan het skiën en zonder het te merken van de groene op de zwarte piste beland. Dat vereist veel adrenaline, visie en vakmanschap, wil je ongeschonden de eindstreep kunnen halen.'

Urgentie
De drie aanwezige professoren - Frank Huysmans, Lisa Kuitert en Adriaan van der Weel - die de afzonderlijke middagsessies over de relatie tussen auteur, uitgever, boekhandel, bibliotheek en lezer hadden aangestuurd, werden vlak voor de borrel door moderator Frénk van der Linden gevraagd naar hun impressie. Huysmans, bijzonder hoogleraar bibliotheekwetenschap en zelfstandig adviseur: 'Wat me met name opviel, is dat de sense of urgency redelijk laag is. Op dit moment is de e-bookmarkt in Nederland nog beperkt - pakweg 1,5% a 3% - maar wat doen we als die straks ineens 15% of meer bedraagt? Wanneer komt die sense of urgency nou?'
Zijn woorden werden onbedoeld onderstreept door Mai Spijkers, uitgever bij Prometheus/Bert Bakker, die zich eerder die middag relaxed liet ontvallen: 'Ben je klaar voor het e-book, wordt mij gevraagd. Ik zit al dertig jaar in dit vak en ben nooit ergens klaar voor geweest. Als het zover is, handel ik naar bevinden, eerder niet.'
Laten we dat voor Mai hopen, al zou het voor het boekenvak als geheel te verkiezen zijn als de uitgevers, samen met de andere partijen in de branche, nu eindelijk eens over hun eigen schaduw heen springen en tot een businessmodel komen dat wél rekening houdt met de ijsberg waar we alsmaar duidelijker op af koersen. Niet in het minst omdat het gezelschap in Antwerpen en Amsterdam zich dan misschien wel verbonden weet door de liefde voor het papieren boek, maar dat het nog maar de vraag is of dat ook geldt voor de generatie die opgroeit met iPad en iPhone.


Tekst en foto: Eimer Wieldraaijer