Dat duurzaamheid nog niet de agenda’s in de informatiesector beheerst, bleek uit de matige opkomst. Het begrip is nog te vaag en veelomvattend, aldus keynote spreker
Erik Paredis, werkzaam bij de universiteit Gent. Het is zoiets als ‘democratie’ en ‘vrijheid’, iedereen is voor, maar wat betekent het eigenlijk? Bovendien spreken we nog maar enkele decennia van ‘duurzaamheid’.
Gelukkig slaagde hij erin om in een heldere en inspirerende presentatie het begrip een gezicht te geven. Duurzaamheid beweegt zich op twee assen: die van de milieuproblematiek, namelijk de overschrijding van de draagkracht van de aarde, en die van de sociale problematiek, de ongelijke verdeling van goederen. In het streven naar duurzaamheid moeten beide problemen aangepakt worden. De oplossing is dan: een ontwikkelingsmodel dat een hoge levenskwaliteit garandeert op een rechtvaardige manier, zonder dat de draagkracht van de aarde bedreigd wordt.
Maten en strategieën
Om duurzaamheid te meten worden twee soorten cijfers gehanteerd: de ecologische voetafdruk en de HDI (
human development index), die een indicatie geeft van welvaart, gezondheid en opvoedingsniveau. Ideaal is dus een hoge HDI en een lage ecologische voetafdruk. Helaas bevindt zich geen enkel land op dit kruispunt. België heeft een hoog HDI, maar tegelijkertijd een gigantisch grote ecologische voetafdruk (8 ha ten opzichte van 1,8 ha gemiddeld).
Erik Paredis ziet vier mogelijke strategieën in het streven naar duurzaamheid. De eco-efficiëntiestrategie legt zich vooral toe op technische ontwikkelingen die energiebesparing mogelijk maken. Een goed voorbeeld hiervan is het passiefhuis. De tweede strategie is herverdeling en compensatie, waarbij de goederen zo eerlijk mogelijk moeten verdeeld worden in een begrensde wereld. De derde is matigheid en selectieve consumptie, waarbij men streeft naar een hoge levenskwaliteit met minder materiële consumptie. Dat hiervoor geen politiek draagvlak is, illustreert de uitspraak van voormalig president Bush op de VN-top in Rio (1992): ‘
The American way of life is not negotiable’. Tot slot is er de strategie van inbedding en inperking van de markten, die een nieuw evenwicht zoekt tussen markten, publieke diensten, collectieve voorziening en zelfvoorziening. Hierbij denken we bijvoorbeeld aan nieuwe samenwerkingsstructuren, zoals voedselteams.
Er komen sowieso veranderingen op ons af. De klimaatontwikkelingen en de veranderende positie in de wereld van landen als China en India zijn niet te stoppen. Een status quo beleid leidt niet tot een status quo wereld. De vraag is niet ‘of’ we veranderen, maar wel ‘hoe’ we de transitie maken naar een wereld van rechtvaardige duurzaamheid.
Rol bibliotheek
Hoe vertaal je dit alles naar bibliotheken en archieven? Om te beginnen kunnen zij kiezen voor de rechttoe rechtaan optie, namelijk duurzaamheid in de bedrijfsvoering: terugdringen van het energieverbruik, stimuleren van de mobiliteit, een gezond aankoopbeleid en personeelsbeleid… Op deze manier bevorderen ze ook de bewustmaking bij hun medewerkers en vormen ze een voorbeeldfunctie voor het publiek. Er is ook de uitdagende optie, die duurzaamheid in de kerntaken doortrekt. Toegang tot informatie en leren is immers cruciaal voor duurzame ontwikkeling. Hoe kan de bibliotheek deze op de beste manier bieden? De bieb is ook bij uitstek geschikt als neutrale ruimte waarin over de grote vraagstukken van onze tijd kan gedacht worden.
Cultuursector
Het is geen dankbare taak om na een begenadigd spreker als Erik Paredis te komen, dat ondervond ook
Annick Schramme, professor cultuurmanagement aan de universiteit van Antwerpen. Zij gaf een historisch overzicht van de aandacht voor duurzame ontwikkeling op wereldvlak (van het Rapport van de Club van Rome in 1972 tot de Unesco Conventie over Culturele Diversiteit in 2005), om te eindigen met enkele concrete initiatieven in de Vlaamse kunstensector, waar duurzame ontwikkeling overigens maar langzaam op gang gekomen is. De cultuursector kan twee invalshoeken hanteren: duurzame ontwikkeling in de sector zelf of het gebruiken van cultuur als instrument voor duurzame ontwikkeling, een meer inhoudelijke invulling dus. De eerste invalshoek wordt algemeen aanvaard, over de tweede verschillen de meningen.
HR-beleid
Peggy de Prins, eveneens professor aan de Universiteit Antwerpen, zette ons op weg naar een duurzaam HR-beleid. Een goed personeelsbeleid evolueert voortdurend als antwoord op de nieuwe thema’s in de samenleving. Bij maatschappelijk verantwoord ondernemen moeten steeds de drie P’s bewaakt worden:
People,
Planet en
Profit. Traditioneel wordt meer ingezet op de laatste twee. Onterecht, vindt De Prins, want de motivatie van
People heeft een belangrijke invloed op
Profit en
Planet.
Een modern personeelsbeleid focust op de vraag: wat maakt dat mensen hun werk graag doen? Niet: hoe bestrijden we stress en burn-out, maar: wat inspireert medewerkers?
In een audit in de Vlaamse bibliotheken bleken flink wat personeelsklachten naar voren te komen, zoals demotivatie, gebrek aan inspraak en waardering, werkdruk… Er is dus nog een weg te gaan op het vlak van
people’s management.
Cloud
Paul Dekkers van SURFnet (een Nederlands onderzoek- en onderwijsnetwerk) zette ons op het spoor van de groene ICT. Hij had het vooral over
cloud developments, maar vergat wel even uit te leggen aan het minder technisch beslagen deel van het publiek wat
clouding precies is, waardoor zijn - overigens zeer deskundig - betoog voor sommigen de mist in ging. Anderen - vooral uit de archieven en wetenschappelijk bibliotheken - blijken beter bekend te zijn met het fenomeen en vonden het een verrijkende lezing, die perspectieven bood in hun eigen sector.
Paul Dekkers (links) en Annick Schramme (rechts); foto rechts bovenaan: Erik Paredis
Bibliotheekpraktijk
‘s Middag was er de keuze uit drie workshops. Ik ging luisteren bij 'Sensibilisering, netwerking en informatievoorziening', die het meest gericht was op openbare bibliotheken.
Jan Kaldenbach van de Bibliotheek Kennemerwaard lichtte het concept van het
GRIP (Groen informatie Platform) in de Bibliotheek Castricum toe.
Kirsten Janssen van de
openbare bibliotheek van Sint-Niklaas legde uit wat zij zoal doen onder de noemer ‘duurzaamheid’ en duurzaamheidsambtenaar
Natascha Dierickx kwam uitleggen hoe de stad Mechelen duurzaamheid introduceert in haar beleid. Drie concrete praktijkvoorbeelden, die onmiddellijk inspiratie bieden voor onze sector.
Reflectie
Tot slot gaf professor
Bruno Verbergt zijn samenvatting, met sterk persoonlijke toets, van deze boeiende maar best zware studiedag, die in ieder geval aanzet tot verdere reflectie en discussie, zoals bij de afsluitende drink al kon worden vastgesteld.
Wellicht gaan zondag weer wat meer mensen ‘zingen voor het klimaat’ (grootschalig initiatief in België). De vertaling naar de bibliotheeksector laat vermoedelijk iets langer op zich wachten.
De presentaties (en een podcast) zijn te vinden op de
website van de VVBAD.
Tekst: Lut Geypens
Foto's: Marc Engels, © VVBAD