De drie winnaars van de Beste Bibliotheek van Nederland-verkiezing 2013 werden op 8 mei bezocht door 25 personen die zich hadden ingeschreven voor de eendaagse studiereis van Rogues en
. Drie masterclasses op één dag: dat klinkt als een spoedcursus bibliotheekinnovatie. Het gevoel dat na de busreis boven komt drijven, is dat het met de stand van het Nederlandse bibliotheekwerk beter gesteld is dan je uit de vaak negatieve krantenberichten zou afleiden.
Gemma Wiegant, directeur van De Tweede Verdieping in Nieuwegein en gastvrouw op de eerste halteplaats: ‘Rond 2006 zijn wij gestart met het nadenken over onze toekomst. Dat had te maken met de teruglopende ledenaantallen en uitleningen en de oprukkende digitalisering. Om dat denkproces te stimuleren, hebben we een aantal mensen van buiten de branche uitgenodigd. Dat leidde tot confronterende sessies. Er werden ons vragen gesteld waar we geen antwoord op hadden. Uiteindelijk heeft het denkproces twee jaar geduurd. Daarna hebben we onze bevindingen opgeschreven. Een van de conclusies: leesbevordering is en blijft belangrijk in onze organisatie, maar het uitlenen van boeken wordt nevengeschikt. Waar we sindsdien vooral op inzetten, is de lokale verankering. Wij streven naar wezenlijke interactie met de inwoners van Nieuwegein. Wij willen informatie verbinden en verrijken en tevens een proactieve factor zijn in de plaatselijke samenleving. De drie pijlers van deze bibliotheek zijn het lokale informatiecentrum, het boeken-, lees- en schrijfcentrum en het centrum voor kunst en cultuur. Daarbij maken we gebruik van alle beschikbare technologische middelen, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de virtuele dossiers die we over diverse thema’s samenstellen. Aan elk dossier koppelen we een fysiek debat. Gemiddeld nemen daaraan zeventig mensen deel. Voor het samenstellen van de dossiers werken we met een redactie, die zorg draagt voor context en duiding. We hebben drie mediacoaches opgeleid en onlangs een journalist in dienst genomen. In zijn algemeenheid is onze hele organisatie anders ingericht. Niks is meer hetzelfde als vroeger. Wij zijn niet bij een PSO aangesloten en doen alles zelf. Ook in Bibliotheek op school participeren we niet, hoewel we alle scholen als klant hebben. Dat heeft ermee te maken dat de innovatie in de branche ons niet snel genoeg gaat. Waarmee ik niet zeg dat wij er al zijn. Integendeel: dit proces staat pas aan het begin. Zo willen we meer inkomen genereren door onze expertise te gaan verkopen. Onze filosofie in het kort? We toetsen alles aan de relevantie voor het dagelijks leven van de Nieuwegeiners. We mikken bovenal op een breder draagvlak in de Nieuwegeinse samenleving.’
Durf je angsten los te laten
Net als in Nieuwegein maakt ook de bibliotheek in Laren gebruik van veel vrijwilligers. Dat stelt de bibliotheek in staat te komen tot ruime openingstijden. Met 71 uur per week overtreft het Brinkhuis in Laren zelfs de 63 uur van De Tweede Verdieping. Directeur Pauline Gmelig Meyling, die samen met Thom Schuitemaker, tekent voor masterclass nummer twee: ‘Het woord masterclass brengt me wel enigszins in verlegenheid. Alsof wij het wiel hebben uitgevonden, maar zo is het natuurlijk niet. Thom en ik delen graag onze ervaringen met jullie, al zullen er best voorbeelden tussen zitten waarvan je zegt: dat doen wij allang.’ Niettemin is wat volgt een inspirerend voorbeeld van eigentijds bibliotheekwerk, met ook in deze Gooise variant een sterke nadruk op de lokale verankering. ‘Wij denken op de huid van Laren.’ Daarbij wordt dankbaar en professioneel ingespeeld op de mogelijkheid van het Brinkhuis, een voormalig nonnenklooster uit 1881, dat de bibliotheek betrok na de desastreuze ramp van 14 november 2011, toen het grootste deel van de collectie in het oude gebouw in vlammen opging.
Enkele tips van de twee bevlogen bibliothecarissen: ‘Saneer je collectie en wees daarin niet benauwd. Hoe meer je frontaal presenteert, hoe hoger het aantal uitleningen. Plaats prentenboeken voor peuters op de volwassenenafdeling; in ons geval heeft dat geleid tot een stijging van 200% qua uitleningen. Maak gebruik van lagere kasten, die versterken het ruimtelijk effect. Zet de kasten op wielen, dat verhoogt je flexibliteit. Open een winkeltje. Het genereert een paar duizend euro winst en geeft je bibliotheek extra uitstraling. Zet vrijwilligers in als gastheer of gastvrouw. Dat werkt prima in combinatie met zelfbediening. Wacht niet op een centrale regeling, maar kom zelf met één bibliotheekpasje voor alle bibliotheken in je omgeving. Wij hebben dat met vier organisaties in Het Gooi gedaan. Gewoon doen, het komt allemaal goed. Durf je angsten los te laten, heb vertrouwen. Het gaat echt werken.’
Conclusie in Laren: ‘Na de brand hebben we gemerkt dat de bibliotheek echt leeft in dit dorp. Ten behoeve van onze nieuwe kunst- en Gooicollectie kregen we talrijke schenkingen. Tot en met giften uit Zwitserland. Dat heeft bij ons het besef doen groeien dat de bibliotheek verankerd is in deze samenleving en daaraan haar bestaansrecht ontleent.’
 |
 |
‘Delen is het nieuwe hebben’
Indachtig deze woorden werd koers gezet naar de vorig jaar geopende nieuwe bibliotheek van Arnhem die met drie andere kernpartners (Erfgoedcentrum, Volksuniversiteit en Kunstbedrijf Arnhem) onderdak heeft gevonden in Rozet, het spraakmakende ontwerp van Neutelings Riedijk Architecten. ‘Rozet is een multifunctioneel warenhuis, geen winkelcentrum’, steekt directeur Ria Oudega van wal in het auditorium van het nieuwe, 12.200 m2 tellende en 45 miljoen euro (all-in) kostende, gebouw. Rozet moet zorgen voor revitalisering van dit voorheen verslonste deel van de Arnhemse binnenstad en getuige de bezoekcijfers en enthousiaste reacties van pers en publiek, lijkt die missie kansrijk. Sinds oktober hebben al 535.000 bezoekers hun weg naar Rozet gevonden en ook heeft de bibliotheek ruim 1200 nieuwe leden ingeschreven. Oudega: ‘Niet alleen wij, vrijwel alle partijen in dit pand draaien beduidend beter. Het klinkt misschien zweverig, maar wat ik van jong tot oud hoor, is dat mensen blij worden van dit gebouw. Wij krijgen veel verzoeken om bij ons iets te doen. Men wil trouwen in Rozet of kunst veilen, om maar wat te noemen. Dat vraagt om een exploitatieplan. Als grootste partner in Rozet (wij zitten er financieel voor meer dan 50% in) betekent dat extra werk.’
Net als in Nieuwegein en Laren is lokale verankering het toverwoord in Arnhem. Oudega: ‘Die verankering wordt versterkt door de samenwerking tussen de kernpartners. Er is een ondernemingsplan Rozet, er worden gezamenlijke activiteiten ontplooid en ook de marketing en communicatie doen we samen. Alle werkzaamheden worden uitgevoerd door teams van medewerkers van de kernpartners. Rozet zoekt verbinding met de stad. De straat buiten zet zich voort in de straat binnen: de trap die zich opwaarts langs onze functies naar de bovenste etage slingert. Aan die trap vind je binnen dezelfde vuinisbakken als buiten op straat.’
Oudega heeft enkele nuttige tips voor collega’s die samenwerking met andere partijen overwegen:
- ‘Houd je gezamenlijke droom in beeld. Vraag jezelf op momenten van twijfel of tegenslag af: waar gingen we ook alweer voor?
- Zorg voor balans tussen geven en nemen. Net als in een huwelijk gaat het om delen. Alle vier de partijen in Rozet hebben een andere achtergrond, een andere cultuur. Houd niet star vast aan je eigen agenda. Bezoekers hebben geen boodschap aan onze verschillen. Zij willen gewoon die workshop of cursus volgen. Realiseer je dat het een bezoeker niet uitmaakt wie wat doet. Erken en herken de verschillen in bedrijfscultuur.
- Als bibliotheek heb je veel te bieden, maar wees bescheiden. In een samenwerkingsverband is de bibliotheek meestal de grootste partij, het best doortimmerd met de meeste ervaring en het grootste publieksbereik. In Rozet vind ik het fijn om te horen als bezoekers zeggen dat ze “de nieuwe bibliotheek” fantastisch vinden, maar ik besef ook dat mijn collega van de Volksuniversiteit dat anders interpreteert.
- Maak heldere afspraken over verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Regel dat goed, bijna op Jip en Janneke-niveau, maar giet afspraken niet in beton. De situatie verandert met het jaar. Daar moet je op kunnen inspelen.
- Doe een beroep op externe deskundigheid, bijvoorbeeld als het gaat om beveiliging en veiligheid, marketing, het opstellen van een ondernemingsplan en het overbruggen van culturele verschillen.
- Rozet is een voorbeeld van “delen als het nieuwe hebben”. Onze slogan luidt: Samen ben je meer dan ieder op zich. Maar om die uitgangspositie te verzilveren, moet je communiceren, communiceren en nog eens communiceren.’
Tekst en foto's: Eimer Wieldraaijer