Drie uur onversneden liefde voor de bibliotheek

Frederick Wiseman geldt als een van de belangrijkste voormannen van de ‘direct cinema’, een manier van filmmaken waarbij het vooral gaat om de pure observatie. De 87-jarige Wiseman maakte ongeveer vijftig documentaires, die bijna allemaal twee of drie uur lang zijn, onder andere over de Londense National Gallery, Le ballet de l'Opéra de Paris, de New Yorkse wijk Jackson Height en Berkeley University.

Gevraagd naar de reden waarom hij voor zijn nieuwste documentaire de bibliotheek van New York als onderwerp koos, zegt Wiseman: ‘Because I love the library, en omdat ik behoefte had aan positiviteit, omdat ik er goede zin van krijg. It's better than prozac! De bibliotheek staat voor alles wat Donald Trump haat: kennis, leren, tolerantie, openheid, inclusivity,’ zegt hij met nauwelijks verholen haat jegens Trump.

In de van hem bekende kalme observerende stijl volgt Wiseman in Ex Libris medewerkers en bezoekers van de bibliotheek. In soms lange scenes zonder commentaar of interviews, geschoten over een periode van twee jaar, registreert de camera simpelweg wat er gebeurt. Vaak zijn het statische shots, die juist in de volle breedte de dynamiek en vitaliteit van de New Yorkse bibliotheek vastleggen. We zien de intense aandacht op de gezichten terwijl de camera zwenkt over het publiek dat aanwezig is bij een openbaar interview met Richard Dawkins, die zijn afschuw van godsdienst nog eens verwoordt, het lachen van de mensen die aanwezig zijn bij een interview met Elvis Costello, het hartstochtelijke betoog van een zeventigjarige dame die tijdens een leesclubbijeenkomst uitlegt waarom ze zich zo herkent in Liefde in tijden van cholera van Gabriel García Márquez. We zien een medewerkster van de slechtziendenafdeling uitleggen hoe de brailleschrijfmachine werkt en we zien medewerkers van de Picture Collection aan een groep bezoekers uitleg geven over de collectie, die vrij toegankelijk is en bedoeld om ook echt gebruikt te worden door kunstenaars. ‘Andy Warhol stole lots of stuff from us,’ aldus een van de medewerkers. Als een fly on the wall is de camera aanwezig bij enkele board meetings, waar we directeur Anthony Marx en zijn team zien worstelen met verschillende dilemma’s: hoe verhoudt de private financiering zich tot de publieke financiering, hoe kan de publieke financiering ingezet worden om private financiering los te krijgen en vice versa? Hoe moet het aankoopbudget ingezet worden als het gaat om de verhouding tussen de fysieke collectie en de e-books in het licht van maandenlange wachttijden en is het zinvol om een groot deel van dat budget te gebruiken voor de aankoop van bestsellers waar veel vraag naar is of zien we de bibliotheek vooral als een instelling met een publieke taak die met name incourante titels beschikbaar moet maken en houden? Als het gaat over de vraag wat te doen met de daklozen die de bibliotheek bevolken, valt op dat het juist directeur Marx is die ervoor pleit niet al te zeer vast te houden aan rigide regelneverij, maar te blijven beseffen dat de bibliotheek een openbare instelling is die toegankelijk wil zijn voor iedereen. Één keer zien we Francine Houben bij een van die besprekingen voorbijkomen, als ze uitleg komt geven over haar visie op de renovatie van de bibliotheek (waarover overigens onlangs de ruim 300 miljoen dollar kostende plannen bekendgemaakt werden).