De directe aanleiding van het interview is de hieronder afgebeelde grafiek, gebaseerd op onderzoek naar de impact van de bibliotheek op het leven van burgers in Finland, Noorwegen, de Verenigde Staten, Zuid-Korea en Nederland
1. De grafiek laat zien dat Finse inwoners aangeven dat de bibliotheek veel impact op hun leven heeft gehad, zeker in vergelijking met de Nederlandse situatie. Dat roept de vraag op wat die Finnen zo goed doen en op welke punten wij ons kunnen verbeteren.
 |
Het bibliotheekstelsel in Finland is oud en goed verankerd in de Finse maatschappij. De eerste bibliotheekwet stamt uit 1928 en is sindsdien verschillende malen aangepast. De Finse openbare bibliotheken zijn ooit voortgekomen vanuit de behoefte om boeren de mogelijkheid te bieden te leren lezen. De bibliotheken hebben in de loop der tijd een moderne maatschappelijk-educatieve functie gekregen. In de laatste versie van de wet is onder andere de bepaling opgenomen dat bibliotheken een aantal goed opgeleide bibliotheekmedewerkers in dienst moeten hebben, gerelateerd aan de grootte van het werkgebied. Daarnaast is in de wet vastgelegd dat de bibliotheek nauw aan dient te sluiten op de waarden in de Finse samenleving, zoals gelijke kansen voor iedereen en de vrijheid van meningsuiting. Mede door die lange en breed gedragen traditie is de bibliotheek in Finland een vanzelfsprekend onderdeel van de maatschappij.
De meeste bibliotheekmedewerkers zijn, net als hier, zeer gemotiveerd. Ook het gemiddelde salarisniveau is min of meer vergelijkbaar met dat in Nederland. Dat geldt niet voor de subsidie vanuit het rijk. De overheidssubsidie ligt op een hoger niveau dan in Nederland en is al jaren stabiel. Er is een basissubsidie en daarnaast is er subsidie voor speciale programma’s met een duidelijke doelstelling.Verder zijn er extra fondsen beschikbaar voor het opleiden van personeel. Er zijn in Finland meerdere bibliotheekopleidingen op verschillende niveaus (vergelijkbaar met ons wo-, hbo- en mbo-niveau). Op dit vlak lopen de Finnen dus ver voorop op Nederland.
Netwerk
Elke gemeente moet een openbare bibliotheek hebben, zo staat in de Finse bibliotheekwet. In sommige, vooral kleinere gemeenten, is de bibliotheek de enige culturele instelling. Al jaren biedt de bibliotheek, ook daar, een breed palet aan diensten, variërend van cultuuruitingen en maatschappelijk-educatieve initiatieven tot leesbevordering en IT-ondersteuning. Om op het belang van de bibliotheken op het laatste gebied te wijzen, vertelt Lindberg dat in de tijd dat de personal computer voor het eerst geïntroduceerd werd, het ministerie geld beschikbaar stelde aan de bibliotheken om mensen bekend te maken met het gebruik van de pc. Zo komt het dat veel inwoners in Finland voor het eerst in hun leven een pc zagen in de bibliotheek.
Bij bepaalde diensten wordt er verregaand in netwerkverband samengewerkt. Onder meer als het gaat om de dienstverlening aan vluchtelingen. Bibliotheekmedewerkers gaan, samen met tolken, naar opvangcentra en bieden immigranten (ongeacht hun verblijfsstatus) een bibliotheekpas aan en geven hen toegang tot computers, et cetera. De focus van de bibliotheken ligt in eerste instantie niet op het leren van de Finse taal maar op het toegang geven tot computers, internet en het leren van bepaalde vaardigheden. Er zijn speciale folders in allerlei talen, ontwikkeld door de nationale bibliotheek, die elke bibliotheek kan gebruiken. Daarnaast is er één bibliotheek met een speciale collectie in vreemde talen, waar alle bibliotheken gebruik van kunnen maken. Voor deze dienst is extra rijkssubsidie beschikbaar.
Centrale bibliotheek
Momenteel wordt er in Helsinki een nieuwe centrale bibliotheek gebouwd. Deze verrijst recht tegenover het parlement en gaat in december open. De bouw en opening zijn gekoppeld aan de viering van honderd jaar onafhankelijkheid in Finland. Over de hoogte van de bouwkosten (98 miljoen euro) is er in het land nauwelijks discussie geweest. Wellicht mede een gevolg van de sterke lobby van de Finse bibliotheken, waardoor er ook bij de overheid een breed gedragen besef is van de toegevoegde waarde van de bibliotheken voor de samenleving.
Samenwerking
In het kader van leesbevordering zijn lagere scholen belangrijke partners van de bibliotheken. Deze partnerschap tussen school en bibliotheek lijkt vanzelfsprekender dan in Nederland. Veel scholen hebben geen schoolbibliotheek, dus zoeken ze de samenwerking met de bibliotheek. Bibliotheekmedewerkers komen in de klas om te vertellen over boeken en het plezier van lezen. Er wordt ook samengewerkt met de kinderopvang. In veel gevallen rijdt er een bibliotheekbus langs de kinderopvanglocaties of bibliotheken leveren collecties aan de kinderopvangorganisaties. Ook hier lijkt het doel, namelijk dat lezen goed is voor kinderen en dat de bibliotheek de vanzelfsprekende partij is die deze taak vervult, boven elke twijfel verheven. De bibliotheek faciliteert hierin in nauwe samenwerking met de lagere scholen en de kinderopvang. In Nederland zie je soms dat de kinderopvang en de lagere school nog hun eigen boekencollectie hebben, sterker gericht op het leren lezen en minder op het leesplezier. Het lijkt erop dat deze dubbeling in Finland ontbreekt, vanuit de gedachte dat er maar één organisatie is die deze taak vervult, namelijk de bibliotheek.
Uitleningen
Uit onderstaande infographic blijkt dat er in Finland meer boeken uitgeleend worden dan in Nederland. In ons land ligt het aantal uitleningen rond 72 miljoen, op een bevolking van zeventien miljoen. De Finnen lenen 97,4 miljoen materialen op een bevolking van 7,4 miljoen. Lindberg geeft aan dat de Finnen een zeer sterke leescultuur hebben. Ook in haar land ziet men het aantal uitleningen dalen, maar niet zo snel als in Nederland.
Onze conclusies:
- Bibliotheken in Finland zijn stevig verankerd in de maatschappij. Hun rol en taak staan niet ter discussie.
- De bibliotheek heeft, al langer dan bij ons, een brede maatschappelijke functie.
- De bibliotheken hebben een breed draagvlak in de politiek ('Tweede Kamer') en in de 'ambtenarij' (het Ministerie voor Cultuur en Educatie).
- Het subsidieniveau ligt aanzienlijk hoger dan in Nederland en is al jaren stabiel. Daarnaast worden er voor extra taken/projecten aanvullende subsidies beschikbaar gesteld.
- Het personeel is goed opgeleid.
- De bibliotheek en haar taken zijn vastgelegd in de wet.
- De bibliotheek werkt nauw samen binnen en buiten het netwerk.
Infographic over het Finse bibliotheekwerk, met daaronder ter vergelijking een infographic over de Nederlandse situatie
Tekst: Erik Boekesteijn en Sander van Kempen
De laatste tijd verschenen in de internationale pers verschillende artikelen over het Finse bibliotheekwerk, die over het algemeen zeer lovend van toon waren. Zie onder andere:
Het Finse paviljoen op de
Architectuur Biennale in Venetië staat dit jaar in het teken van de bibliotheek. De Finse inzending voor de Biennale reageert op het thema 'Freespace' door het
Alvar Aalto Pavilion te transformeren tot een tijdelijke bibliotheekruimte, waar aandacht geschonken wordt aan de ontwikkeling van de Finse bibliotheekarchitectuur en aan de bibliotheek van de toekomst. Centraal staat de in december 2018 te openen nieuwe centrale bibliotheek van Helsinki, Oodi, ontworpen door
ALA Architects. Finland stelt bij wijze van toelichting over zijn inzending voor de Architectuur Biennale onder andere: 'The public library was originally perceived as the symbol of progressive societal aspirations. Today it takes the form of the non-commercial common ground for intellectual and creative freedom. It is a free space for learning, doing and sharing. The public library of the 21st century is a "popular monument": a non-commercial public space which is open for everyone, free for everyone, belonging to everyone and used for everyone’s benefit. The exhibition explores the development of Finnish library architecture through architectural samples and their historical and theoretical context. Simultaneously, it looks towards libraries of the future with the new Helsinki Central Library designed by ALA Architects due to open in December 2018. The exhibition also includes a usable library space installation, which transforms the Alvar Aalto Pavilion of Finland into a temporary library space.'
Zie de catalogus bij de expositie in het Finse paviljoen:
Mind-building (pdf). Zie verder over de Finse expositie op de Biennale het artikel '
Discovering 150 years of library architecture at the Venice Biennale', dat op 2 juni 2018 werd gepubliceerd door
The National.
1 '
Perceived outcomes of public libraries in Finland, Norway and the Netherlands',
Journal of Documentation, Emerald Group Publishing Limited, 2014. Auteurs: P. Vakkari, S. Aabø, R. Audunson, F. Huysmans, M. Oomes.
Van dit artikel verscheen een iets kortere versie in Bibliotheekblad
nr. 8, 2018. In datzelfde nummer is ook informatie te vinden over een studiereis die zal plaatsvinden in mei 2019. Tijdens deze studiereis zal onder andere de nieuwe bibliotheek in Helsinki bezocht worden. Aanmelden kan nog via redactie@bibliotheekblad.nl
.