Innovatieve bibliobussen brengen nieuwe functies bibliotheek dicht bij de mensen

Dit was de stelling waarmee het internationale festival (annex conferentie) Buzz in Middelburg op 11 oktober van start ging. Internationaal, omdat in heel Europa steeds meer innovatieve bibliotheekbussen verschijnen met een bijzondere programmering.

Verjaardagsfeestje
Internationaal ook, omdat Bib Leuven dertig jaar geleden haar eerste bibliobus in gebruik nam en ZB Planbureau en Bibliotheek van Zeeland al vijftig jaar bibliotheekbussen inzet; er was dus een gezamenlijk verjaardagsfeestje te vieren! Deelnemers uit Portugal, Spanje, Hongarije en België waren aanwezig en uit Nederland vertegenwoordigers vanuit alle provincies. Landen waar op het platteland krimp speelt en steeds meer innovatieve bibliotheekbussen worden ingezet.

Gaandeweg de conferentie (pdf), die enthousiast werd gepresenteerd door Annelies Bakelaar, directeur van Biblionet Drenthe (net als Zeeland een relatief kleine provincie met veel plattelandsgebied), tekende zich steeds duidelijker een rode draad af: moderne goed gefaciliteerde bibliotheekbussen hebben een grote meerwaarde ten opzichte van kleine uitleenpunten met beperkte, niet-actuele collecties, beperkte openingstijden, beperkte inzet van professioneel personeel en beperkte faciliteiten. Bibliotheekbussen als zelfstandige eenheid of in combinatie met uitleenpunten of met Bibliotheek op school-vestigingen, zodat een volwaardig aanbod kan worden gecreëerd.
Op steeds meer plekken in Europa gaan bussen ook functies als ontmoeting en het kennismaken met kunst en cultuur ondersteunen, bijvoorbeeld tijdens allerlei festivals, en ze worden in toenemende mate ingezet voor kleinschalige activiteiten in dorpen.

De ‘human factor’
Zo kan de bibliotheekbus tot in de kleinste kernen nog een rol van betekenis spelen, zeker ook vanwege de ‘human factor’, de vertrouwde professionele kracht. Een rol die levens kan veranderen… 

Nuno Marçal getuigde hiervan in zijn zeer gepassioneerde keynote speech. Marçal is inmiddels uitgegroeid tot een bekende bibliothecaris, die met een klein busje dagelijks in de Portugese bergen de meest geïsoleerde dorpjes aandoet, of het nou ‘s zomers 44 graden is of een koude winterdag. Nuno Marçal vertelde bijvoorbeeld over de man die iedere week computerles op de bus kreeg, vervolgens mails kon schrijven, werk zocht en dankzij social media een internationaal netwerk van familie en vrienden heeft opgebouwd dat zich uitstrekt over heel Europa. Hij leert Nuno nu wat de beste trucjes zijn om snel te appen.

Sónia Almeida is een collega van Marçal uit de Portugese regio Aveiro, waar ze met het meest innovatieve busje van Europa rondrijdt, dat behalve bibliotheekvoorzieningen ook verschillende andere diensten biedt, onder andere op het gebied van gezondheid en bancaire zaken. Almeida en haar collega’s in Noord-Portugal maken het mogelijk dat ouderen hun rekening kunnen betalen of leggen de radicaliserende burger in een buitenwijk op een speelse wijze uit wat politiek ook kan betekenen.

Zo zijn er tal van bibliothecarissen die tijdens de conferentie getuigen van het belang van de bibliobus: Erica die vertelt hoe in de Drentse bibliobus jouw.buzz aan mensen wordt uitgelegd hoe men zijn wachtwoord beter kan beveiligen. Of de Hongaarse Laszlo, die voorleest in een parkje in een klein arm dorpje in het zuidwesten van Hongarije. Of Ine, die wekelijks op de DBos-school in Colijnsplaat een activiteit rond lezen organiseert in de klas en ervoor zorgt dat er iedere week in de Columbus opnieuw weer nieuwe boeken zijn voor de leeshongerige kinderen. Of Annelies, de chauffeur op de Leuvense bus, die alle speciale verzoeken van die ene schooljuffrouw steeds weer regelt.

Naar buiten treden
Sónia Almeida, de bibliothecaris uit Aveiro, merkte op: het bestaansrecht van bibliotheken wordt wel eens in twijfel getrokken, laat dus zien wat je toegevoegde waarde is. En laat al de nieuwe functies op de bibliobussen dan ook zien, ook aan politici! Waardevol bibliotheekwerk betreft niet alleen prestigieuze gebouwen van bibliotheken van wereldformaat zoals Arhus, Helsinki, New York, LocHal of OBA Amsterdam, nee ook belangrijk zijn al die ‘buzzen’ en bussen, de rijdende labs en digibussen, met betrokken medewerkers die het verhaal doen van de dagelijkse praktijk.
Want het zichtbaar maken van de functie van de bibliobus daar gaat het om: het presenteren aan de politici, die nauwelijks weten wat er op platteland speelt, aan het onderwijs om te laten zien wat die nieuwe bibliotheek kan betekenen en ook niet onbelangrijk: aan de burgers, die allerlei voorzieningen en faciliteiten alleen maar zien verdwijnen uit hun omgeving. Ook waar het gaat om het leren van de 21st century skills kunnen mobiele bibliotheekvoorzieningen een belangrijke rol spelen, zoals het Frysklab bewijst, die zeker op het platteland in een grote behoefte aan kennis voorziet.

Welke innovatieve bussen waren er dan zoal?

Al die innovatieve bussen waren te bezichtigen tijdens het Buzz-festival, zowel in Middelburg als op de tweede festivaldag in Leuven, waar het trouwens echt een volksfeest werd op het Ladeuzeplein, met een ware zeepkistenrace, een circus, demo’s in die heel bijzondere bussen, en nog veeeel meer…

Zo waren te bewonderen de Drentse jouw.buzz met de Datadetox, de Bibliobus van Leuven, die allerlei spannende activiteiten van de scholen ondersteunt, ook met activiteiten in de buitenlucht, de Steammachine Fabfactory uit Vlaanderen met een volledige uitgerust technisch laboratorium, de Bibus uit Zwevegem, die gecertificeerd is om paspoorten te kunnen uitgeven en toegang biedt tot nog veel meer gemeentelijke diensten, de onderwijsbus uit Arnhem, de Zeeuwse Biblioservicebus met onder andere een geldautomaat, tablets om je OV-chiptegoed aan te vullen, een klein postkantoor en informatie over welzijn, de superbus Frysklab, het mobiele bibliotheeklab met de volledige uitrusting van een fablab, de Columbus, met multitouch en 3D-printers, de Antwerpse Bibbus die nog maar een paar jaar oud is en die tientallen scholen in achterstandswijken met allerlei projecten ondersteunt, de bus uit Luik die vooral bij de scholen wordt ingezet met allerlei digiprojecten, de Leuvense bus die is omgebouwd tot een Energiebus waar ook veel in voorgelezen wordt.

 

Links: ZB-directeur Perry Moree, gedeputeerde Anita Pijpelink en Antoinette van Zanten (vlnr) met rapport laaggeletterdheid voor Columbus. Rechts: nieuwe busje ZB

En dan is er ook nog het nieuwe busje van ZB Planbureau en Bibliotheek van Zeeland dat gepresenteerd werd tijdens de conferentie. Het nieuwe busje werd officieel geopend door de wethouders van de drie Walcherse gemeenten, Vlissingen, Veere en Middelburg. Deze bibliotheekbus gaat zich vooral richten op de aanpak van laaggeletterdheid op het Zeeuwse platteland. Dit nieuwe Zeeuwse busje zal in ieder geval ingezet gaan worden als een combinatie van taalpunt, digidesk en digitaal inclusieloket. En het wordt bemenst met een allround professioneel team. Maar ook bij andere activiteiten kan het busje een rol krijgen, zoals voor studiekringen voor ouderen in de dorpen, als een voorziening die zeer dicht bij de mensen op het platteland komt, mensen die niet zo makkelijk uit een dorp weg komen. In eerste instantie zal dit busje functioneren in combinatie met de drukbezochte bibliobussen, maar het is de bedoeling dat het op langere termijn ook een zelfstandige rol krijgt.
Er moet nog een naam bedacht worden voor dit digi- en taalbusje…. of wordt het dan toch de Kameleon, omdat deze bus echt voor alle doelgroepen en nieuwe bibliotheekfuncties ingezet gaat worden?

Tijdens de conferentie werd ook een Zeeuws-Vlaams rapport over (de aanpak van) laaggeletterdheid in de grensstreek gepresenteerd dat door Universiteit Gent en University College Roosevelt in Middelburg in opdracht van de provincies Oost- en West Vlaanderen en Zeeland is uitgevoerd. Een van de meest opvallende conclusies van het onderzoek is dat niet alleen senioren met weinig opleiding maar ook veel ouders van jonge kinderen op het Zeeuwse platteland beperkt taalvaardig zijn. Laaggeletterdheid wordt veelal gekoppeld aan mensen met een migratieachtergrond, senioren en maatschappelijk kwetsbare doelgroepen, maar uit het onderzoek blijkt dat ook het spreken van uitsluitend dialect van invloed kan zijn op het niveau van geletterdheid. Bij de aanpak van laaggeletterdheid dient dan ook nadrukkelijk gekozen worden voor activiteiten zoals taallessen op locatie, activiteiten die plaatsvinden zo dicht mogelijk in de buurt van de laagtaalvaardige ouders, in het dorpshuis, het lokale zorgcentrum of de sportkantine. Het nieuwe busje dat tijdens het Buzz-festival gepresenteerd werd kan hier ook een rol bij spelen. Een vervolgproject zal hier nader op focussen.

Conclusie van de conferentie
De nieuwe functies van de bibliotheek kunnen gerealiseerd worden in moderne, kleinschalige laagdrempelige mobiele voorzieningen waar het persoonlijke contact met de klant de spil is.
Zoals onze Portugese collega Nuno Marçal het verwoordt:
‘Libraries are threatened. One way to get around these threats of foreclosure is to turn them into useful services that bring usefulness to individuals to be relevant in the communities and important in the societies in which they operate.The library is a kind of universe that can contain the variety and diversity of services, always wrapped in human warmth. This is the huge challenge for all of us, librarians or simple lovers in love with these houses that want to be free, fraternal, creative and are indeed houses of all, made with everyone and for everyone.’

Tekst: Antoinette van Zanten, hoofd Dienstverlening en Educatie ZB| Planbureau en Bibliotheek van Zeeland

Dit filmpje toont de verschillende bibliotheekbussen die aanwezig waren op het festival.

 

Op de website van ZB| Planbureau en Bibliotheek van Zeeland is een overzichtspagina te vinden met een terugblik, de presentaties, foto's, en perspublicaties.