Dan het slechte nieuws. Bij personeelsleden heerst gebrek aan klantvriendelijkheid, ze zijn naar binnen gekeerd. De professionaliteit neemt af. Het personeelsbestand is eenzijdig (naar leeftijd, gender en etniciteit). Bij de buitenwereld heerst het beeld van 'vermeende' stoffigheid als werkgever (er is een onaantrekkelijke CAO).


Nog erger is dat onder het management de volgende eigenschappen voorkomen:

1. gebrek aan lef (safe spelen);
2. inflexibiliteit/behoudend/eigenbelang/zelfgenoegzaam;
3. te weinig lobbykracht naar politiek, ook gemeentelijk;
4. ontbreken van visie op innovatie/toekomst;
5. ontbreken van cultureel ondernemerschap (bijv. zoals in de museumsector).

Het goede nieuws staat te lezen in een door het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) gemaakte notitie onder de 'sterkten'. Het slechte nieuws staat daar ook, maar dan onder de 'zwakten'.
Het SIOB is bezig met een toekomstvisie op het bestel van openbare bibliotheken en heeft daartoe als eerste stap in maart een omgevingsanalyse in een SWOT-matrix gemaakt. Zie website SIOB. (PDF). Ik berichtte er 6 mei over.

Meer precisie gevraagd
Zoals vaker, zou ik wel wat meer precisie willen zien in dit soort analyses. Waar zitten nu precies die visionaire directeuren die energiek bezig zijn. En hoeveel zijn het er? En waar zit precies dat inflexibele, zelfgenoegzame, visieloze bibliotheekmanagement? En om hoeveel directeuren gaat het dan?

Eén ding staat vast: Carin Klompen, Erna Winters, Huub Leenen, Chris Wiersma en Ap de Vries behoren volgens het SIOB niet tot de laatste categorie. Een volgende stap bij het ontwikkelen van de SIOB-toekomstvisie was namelijk het bijeenroepen van een aantal experts voor een rondetafelgesprek over de toekomst. De genoemde directeuren werden tot de experts gerekend. Ik schreef er 27 mei over. Ik ga er zonder meer van uit dat als je door het SIOB voor zo’n expertbijeenkomst wordt uitgenodigd je niet als inflexibel, behoudend, zelfgenoegzaam en visieloos wordt beschouwd. Maar heel eerlijk gezegd viel het verslag van die bijeenkomst mij toch een beetje tegen. Vertrekpunt voor de visie zou moeten zijn waar de maatschappij behoefte aan heeft en niet 'vermeende bibliotheekproblemen met bibliotheekoplossingen'. Aanbevolen werd dat VOB en SIOB hun activiteiten op het gebied van visievorming op elkaar laten aansluiten. Tja, volgens mij hoef je geen expert te zijn om dat te kunnen bedenken. Maar ik vraag me dan wel weer af of de Nederlandse maatschappij behoefte heeft aan een Nationale Bibliotheek Catalogus waarin alle titels en alle digitale content van alle openbare bibliotheken, universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek in één keer ontsloten worden. Is daar wel eens onderzoek naar gedaan? Is er bij de NBC sprake van een gezonde prijs-prestatie-verhouding? Is het niet een bibliotheekoplossing voor een vermeend bibliotheekprobleem? Kan ik ergens antwoord vinden op dergelijke vragen?

IOO-rapport juli 2001
Ik ga nu tien jaar terug in de tijd. In juli 2001 verscheen het 131 pagina’s tellende rapport Open poort tot kennis: de kosten. Een raming van de financiële gevolgen van de herstructurering van het openbare bibliotheekwerk. Beter bekend als 'het IOO-rapport'. IOO BV (een bedrijf voor economisch onderzoek in de publieke sector) had op verzoek van OCW bij het rapport van de Stuurgroep-Meijer (Open poort tot kennis) keurig berekend hoeveel geld er nodig is voor de bibliotheekvernieuwing. Het spreekt vanzelf dat het veel meer was dan de branchesector kreeg. Maar dit terzijde.

Randvoorwaarden
Het IOO kwam in een hoofdstuk 'Overige aandachtspunten' met een aantal randvoorwaarden 'die van belang zijn om ervoor te zorgen dat de extra financiële middelen het gewenste effect met zich meebrengen'.  
Het IOO schreef daar: 'Op vrijwel alle functiegebieden van het openbare bibliotheekwerk en op alle uitvoerende en sturende niveaus zijn grote en minder grote ingrepen nodig om een kwalitatief hoogstaand en voor eenieder toegankelijk netwerk van moderne bibliotheken te creëren. De branche is evenwel op dit moment niet voldoende geoutilleerd om deze verandering eigenstandig te trekken. De branche kent vele hoog gemotiveerde managers en bestuurders, die echter onvoldoende toegerust zijn om een veranderstrategie uit te stippelen, te enthousiasmeren en de ingezette koerswijziging tot een goed einde te brengen.'
Ja, dat stond er echt. Alarmerend gewoon!

Als ik de zwakten in de analyse van het SIOB van maart 2011 lees, vraag ik me af wat er met de waarschuwing van het IOO uit 2001 gedaan is. Het kan toch niet zo zijn dat al dat overheidsgeld tien jaar lang in een vernieuwingsproces is gestoken waarbij niet voldaan is aan één van de belangrijkste randvoorwaarden? Vandaar mijn vraag: hoeveel procent van het management valt volgens het SIOB onder de categorie inflexibel, behoudend, visieloos en zelfgenoegzaam?
Alle bibliotheekdirecteuren hebben overigens vorig jaar in VOB-verband besloten hun bijdrage voor digitale content te verlagen van € 0,22 naar € 0,20 per inwoner. Je kunt je afvragen of dat, waar de grote lijn is dat OCW de digitale informatie-infrastructuur betaalt en de branche de digitale content, wel een visionair besluit genoemd kan worden. Het is hopelijk niet zo dat alle managers visieloos zijn. Maar je zou toch kunnen veronderstellen dat het belang van goede, digitale content, inclusief e-books, toeneemt. En dat er geld voor nodig is om met uitgevers tot regelingen te komen over het uitlenen van e-books.

Juni 2021
In mijn gastblog van juni 2021 hoop ik te kunnen melden hoeveel inflexibele, behoudende, visieloze en zelfgenoegzame bibliotheekmanagers er dan nog zijn. En of het SIOB nog bestaat om er omgevingsanalyses van te maken.

Tekst: Wim Keizer