Op het fraaie, hooggelegen kerkhofje van het dorpje Windesheim, iets ten zuiden van Zwolle is een graf van Hendrik Jan Frederiks (1873 - 1956) en Hendrikje Katgert (1876 - 1926). Zij trouwden in 1896.
Dit zijn de ouders van mijn opa Frederiks (1901 - 2003), die evenals z’n vader Hendrik Jan heette.

Er is een boek Eeuwelingen, met op het omslag (van de tweede druk) het portret van m’n opa, het haar voor de foto iets eigenwijzer naar voren gekamd dan het in werkelijkheid zat. Een paar jaar geleden kwam ik z’n portret in boekhandels nog wel eens in veelvoud tegen. Mijn moeder, Hendrikje (1924 - 2007), en haar twee zussen vonden het erg leuk dat hun vader in goede gezondheid z’n honderdste verjaardag heeft kunnen vieren.

Van m’n vader kreeg ik een kopie van de trouwbrief uit 1865 van Jan Willem en Jansjen, met de namen en geboortedata van de kinderen erin: m’n opa dus en zijn broers en zussen. En ook kreeg ik een kopie van het trouwboekje van zijn eigen ouders, met z’n eigen naam en geboortedatum en die van zijn broers en zussen (mijn ooms en tantes dus). Bij vijf van de tien ook al de sterfdatum, want die waren als baby overleden.

In deze moderne tijd rijst snel de vraag of je oude trouwbrieven moet hebben of begraafplaatsen en archieven moet bezoeken om betrouwbare gegevens te kunnen vinden van je voorouders. Of biedt het digitale tijdperk al veel nieuwe mogelijkheden van huis uit?

Voor voorouders kun je bijvoorbeeld kijken op www.genlias.nl. Deze site, van regionale historische centra en archiefdiensten, bevat geboorte-, huwelijks- en overlijdensaktes die rechtstreeks uit de burgerlijke stand komen. Maar de site is in opbouw. Ik las ook dat overlijdensaktes pas na vijftig jaar openbaar worden, huwelijksaktes na vijfenzeventig jaar en geboorteaktes na honderd jaar. Vandaar dat die vijf als baby overleden personen wel te vinden zijn, maar de andere vijf niet.
En bovendien is nog lang niet van alle gemeenten alles wat wettelijk mag al opgenomen. Ik kon dus wel vinden dat de vader van de Jan Willem uit 1840 Derk Jan heette, maar niet zijn geboorte- en overlijdensdatum. Die aktes zijn kennelijk nog niet ingevoerd.

Interessante content
Ik ben niet zo goed thuis in de wereld van archieven, digitaal erfgoed en historische centra, maar nu wij een Nationale Bibliotheek Catalogus krijgen die (op den duur) behalve de titels van alle bibliotheektypen als Open Index (zoekplatform) ook heel veel interessante digitale content gaat ontsluiten, rijst de vraag wie er zorgt voor al dat interessants als het om het verleden gaat. En vandaag is morgen al weer verleden.
Een beetje Googelen leverde snel op dat er in de wereld van archieven veel gebeurt dat erg lijkt op wat in de bibliotheekwereld gaande is. Zo blijken staatssecretaris Halbe Zijlstra van OCW en minster Piet Hein Donner van BZK een heuse Archiefvisie te hebben. Dat schreven ze 30 juni aan de Tweede Kamer. Ik heb die brief met belangstelling gelezen. De digitalisering blijkt de wereld van archief en informatie voor grote uitdagingen te stellen! 'Kennis en expertise zijn schaars en het samen optrekken van overheden onderling en met archiefinstellingen is nodig om kennis zo efficiënt mogelijk te benutten. Tegelijkertijd zien we binnen het archiefbestel een versnippering van ruim honderd, vaak kleinere instellingen. En dit terwijl we staan voor aanzienlijke investeringen in kennis, mensen en middelen om de benodigde innovatie tot stand te kunnen brengen.'
In een voetnoot lees ik: 'In dit digitale tijdperk is ook samenwerking geboden van archieven met instellingen buiten de eigen sector. Traditioneel gegroeide schotten tussen sectoren als die van archieven, monumenten, film, foto, kunst of bibliotheek beginnen onder invloed van digitale media immers langzaam te vervagen. Deze samenwerking is niet top-down op te leggen, maar in de eerste plaats een opgave van de sector zelf.'

Meteen archiveren
Papier kun je honderden jaren bewaren, maar zijn de digitale uitingen uit 2011 in 2016 nog goed raadpleegbaar? De brief zegt dat we worden geconfronteerd met digitale informatie die zonder voorzorg al binnen de kortste tijd vervlogen is of ontoegankelijk geworden. Er is een innovatieagenda voor de archiefsector nodig. Zonder adequate maatregelen gaat cultureel erfgoed voor toekomstige generaties verloren. Archiveren gebeurde met papier achteraf, soms jaren later, maar duurzaam opslaan van digitale informatie begint al op het moment waarop die wordt geproduceerd! Er is een digitale infrastructuur nodig, een e-depot. Het Rijk wil prioriteit geven aan het ontwikkelen en uitbouwen van centrale e-depotvoorzieningen. Maar we hebben meerdere overheden. Er zijn dus bestuurlijke afspraken nodig. En waar kun je dan aan denken? Het komt me héél bekend voor: 'Voor de vorm kan worden gedacht aan een charter of convenant, waarin doel, verantwoordelijkheden en afspraken door de verschillende deelnemers worden opgenomen. De staatssecretaris van OCW is bereid hiertoe het initiatief te nemen. Een dergelijk charter kan door gezamenlijke inzet de gewenste impuls geven om de benodigde innovatie tot stand te brengen. Anders dan bij het eerder opgestelde charter voor de bibliotheeksector 2010-2012 zijn hiervoor van Rijkszijde in zeer beperkte mate middelen beschikbaar als aandeel in de kosten. Alle overheden blijven zelf verantwoordelijk voor digitaal duurzame bewaring en toegankelijkheid van hun archief.'

Geen uitname Gemeentefonds
Op 30 juni (toevallig dezelfde datum) was er bij het Nationaal Archief een miniconferentie over gemeenschappelijke e-depot-voorzieningen, met ongeveer zestig deelnemers uit alle overheidslagen. Ook het verslag hiervan is interessant leesmateriaal. Een ArchiefCoalitie Digitale Duurzaamheid (ACDD) blijkt vorig jaar een ambitieus plan te hebben gemaakt. Jamil Jawad van de VNG (een bekende: hij heeft ook de openbare bibliotheken in zijn portefeuille) liet weten dat de VNG het ACDD-voorstel een te groots opgezet en daardoor niet haalbaar plan vindt. 'Een uitname uit het Gemeentefonds is niet bespreekbaar,' zegt het verslag. Dit roept natuurlijk onmiddellijk de vraag op, nu OCW bezig is met bibliotheekwetgeving, of de VNG hetzelfde standpunt heeft als het om bibliotheken gaat. Het verslag zegt: 'Gemeenten zijn autonoom in hun beslissingen en zullen willen kiezen uit een divers aanbod. Wat gemeenten niet uit het voorstel kunnen afleiden is wat het gaat kosten en of het wel aan de eigen eisen voldoet. De vraag rijst ook hoe het voorstel zich verhoudt tot ontwikkelingen in "the cloud". Eén van de denkbare vragen is of "the cloud" (deel)oplossingen zou kunnen bieden voor infrastructuur of softwaredistributie.'
Dagvoorzitter Theo Camps van Berenschot (alweer een bekende naam, Bart Drenth van Berenschot was in 2009 programmamanager bibliotheekinnovatie) zei in zijn inleiding dat digitale duurzaamheid een 'lange-termijn-vraagstuk' is. 'De vraag is hoe een dergelijk vaagstuk succesvol verbonden kan worden met het bestuurlijke "hier en nu", hoe prioriteit kan worden verkregen voor een onderwerp dat pas over lange tijd van belang lijkt te zijn.'
Zijlstra en Donner schrijven in hun brief dat OCW ingaand 2012 de komende vijf jaar een programmabudget beschikbaar heeft dat oploopt tot totaal € 9 miljoen (€ 1,5 miljoen in 2012 en 2013, € 2 miljoen in 2014, 2015 en 2016). 'Zelfredzaamheid van de sector blijft het uitgangspunt. De uitdaging is om met relatief beperkte Rijksmiddelen investeringen uit andere bron los te maken.'
De brief zegt ook: 'Het kabinet acht de tijd nog niet rijp voor een "Informatiewet", al dan niet onder algehele wijziging van de Archiefwet. Dit in aansluiting bij het eerdere advies van de Raad voor Cultuur, dat de ontwikkelingen op terrein van ICT en informatisering nog te snel gaan om nu al een eindbeeld te kunnen geven. Om die reden is het kabinet voorstander van modernisering van de Archiefwet in kleinere stappen, zonder grote ingrepen.'
Alweer jaren geleden pleitte Henk Middelveld voor integrale wetgeving op het gebied van bibliotheken, archieven en musea, maar blijkbaar is dat zelfs nu nog te visionair.

Vanaf hun cloud kijken onze voorvaderen toe welke digitale informatie op welke wijze duurzaam bewaard wordt op basis van zelfredzaamheid en zonder 'uitnames' uit het Gemeentefonds.