Tijdens mijn woon-werk-reizen per trein heb ik altijd kranten en bladen in m’n tas. Thuis en op het werk zelf krijgen websites en notities voorrang. Maar soms moeten de notities ook in de trein gelezen worden, zoals de VOB-stukken voor 9 december. En, o, o, is er niemand meer die nog normaal Nederlands kan schrijven? Steeds vaker komen allerlei losse woorden voorbij die gewoon aan elkaar geschreven behoren te worden. Invloed van het ICT- en marketing-Engels?

Gisteren had ik een paar oude Informatie Professionals bij me. Als informatieprofessional (bibliojournalist en content curator Nederlands openbaar bibliotheekwerk) wil ik dat blad lezen, maar in m’n hoofd woedt een voortdurende strijd om voorrang tussen websites, kranten, tijdschriften, stukken en boeken. En binnen de categorieën tussen de individuele exemplaren. Tv en film staan onderaan m’n prioriteitenlijstje, hoewel m’n vrouw me vorige week meenam naar de avonturen van Kuifje (Tintin) door de ogen van Steven Spielberg, en dat nog wel in 3D. Goed gemaakt, zeer onderhoudend, ik herkende Indiana Jones erin. Een leuk avondje.

Jan Krol
De geciteerde uitspraak komt uit de serieuze rubriek Q&A in Informatie Professional 7/8 2011. Zij is van Jan Krol, directeur van de Bibliotheek Almelo, naar aanleiding van zijn uitspraak dat hij op zal stappen als de gemeente een geplande bezuiniging van € 135.000 doorzet. Jan zegt dat hij makkelijk praten heeft: hij gaat met prepensioen. Blijkens dit bericht heeft zijn bibliotheekbestuur zijn raad nog niet opgevolgd.
Jan raadt collegadirecteuren aan zo snel mogelijk een psychiater te consulteren voor de bepaling van de juiste bezigheidstherapie (gebruik van de bibliotheek zal volgens Jan afnemen door verdergaande digitalisering en desinteresse voor het gedrukte boek).

Onnatuurlijke hersenactiviteit
Op de pagina na Jan staat een stuk over serieuze, wetenschappelijke kritiek op digitale communicatie. Lineair lezen is noodzakelijk als rustpunt tegen de digitale waan van de dag. Maar achterin bespreekt Jos van Dijk een boek met de titel Boeketje boekwetenschap. Een bundeling van vier lezingen die vorig jaar gehouden zijn tijdens de jaarlijkse Tiele-leerstoelendag. Adriaan van der Weel, één van de vier inleiders, haalt een Duitse neuropsycholoog aan die heeft aangetoond dat lezen een hoogst onnatuurlijke hersenactiviteit is. Dus vraagt Van der Weel zich af of de leesvaardigheid wel stand kan houden tegen de verleiding van het audiovisuele in de nieuwe digitale media. Hij denkt van niet, een culturele revolutie na twee millennia schriftcultuur ligt in het verschiet. Van Dijk citeert Van der Weel: 'Als beeld en geluid de onnatuurlijkheid van de schriftelijke communicatie kunnen vervangen, kunnen we de vrijkomende hersenactiviteit voor andere dingen inzetten. Dat is pure winst.'
Nou, daar gaan we dan met onze leesbevordering en bestrijding van laaggeletterdheid. Toch maar gamen in de bibliotheek? Al jaren geleden schreef ik in Bibliotheek & Samenleving dat het openbare bibliotheekwerk verworden is tot het ongesorteerd, ongewogen en onbeoordeeld, vraaggericht aanbieden van 'informatie' (het woord content betekende in Nederland toen alleen nog maar: tevreden). Ik zei ook dat de openbare bibliotheek de kluts kwijt is. En dat was al ver voor het digitale tijdperk.
Marcel Möring vindt dat het bibliotheekwezen in verwarring is. Volgens mij heeft hij gelijk, maar hoe komen we aan de oplossing(en)? Misschien ken ik die vrijdagavond, na de Tweedaagse in Groningen?

E-books in UB’en
De Informatie Professional 7/8 wijdt in een serie over het gebruik van e-books op hogescholen en universiteiten ook aandacht aan de ervaringen van de UB’en ermee. Kost nogal wat hoofdbrekens. Veel vervelende beperkingen, opgelegd door uitgevers. Maar het e-book krijgt wel toegevoegde waarde in vergelijking met 'een gewoon boek' (veel meer interactieve functies).
In een brief van 23 november aan de Tweede Kamer over onderzoek naar een vaste e-bookprijs zegt staatssecretaris Halbe Zijlstra: 'E-boeken krijgen in toenemende mate verrijkingen en multimediale toepassingen waardoor het onderscheid met andere digitale diensten nauwelijks meer valt te maken. Om die reden dient een eventuele prijsregulering beperkt te blijven tot de elektronische versies van het gedrukte boek, het zogenoemde facsimile e-boek. Exploitatiemodellen gebaseerd op verhuur of abonnementen kunnen bij e-boeken een grote rol gaan spelen. Koop en huur liggen bij e-boeken immers veel dichter bij elkaar dan bij gedrukte boeken. De reikwijdte wordt dus verder beperkt doordat de vaste prijs alleen geldt bij verkoop. Voor het wetenschappelijke boek zal de vaste prijs tengevolge van deze restricties van steeds minder betekenis zijn. Een ander gevolg dat vermelding verdient, is dat uitgevers - indien zij dit wensen - zich kunnen onttrekken aan de werking van de vaste prijs door verrijkingen toe te voegen of te kiezen voor een niet op verkoop gebaseerde
exploitatie.' Nou, dat belooft niet veel goeds, Jan Krol gaat toch geen gelijk krijgen?

Google ziet u
In mijn tas zit ook m’n lijfblad Humo (nr. 3716) en het in juni 2008 bij de VOB verschenen boekje Bibliotheek: Back to the future. Dat laatste heb ik meegenomen om uitspraken van Josje Calff, toenmalig voorzitter van de commissie-Calff (waarvan het rapport in december 2008 verscheen), nog eens goed na te lezen, in het licht van de actualiteit. Maar eerst Humo. Op het omslag kijkt een paar grote, kleurige ogen mij aan met de tekst: 'GOOGLE ZIET U (vooral als koopwaar)'. Een journalistiek prima artikel van Mark Schaevers, met de kop: 'Wie zoekt, die brengt veel geld op: hoe Google ons leven controleert” (digitaal is dit een bekorte versie van het hele artikel). 'Met al zijn geld en macht en invloed op het dagelijks leven is Google een enorme kracht geworden die elke markt die het betreedt op zijn kop zet. Je zag het eerder met Google Books op de uitgeversmarkt, en met Google News in de journalistiek: iedereen schrikt zich rot als Google eraan komt.' Maar gewezen wordt ook op het feit dat nog steeds het ideaal van Google is: alle informatie toegankelijk maken. Hoewel het de vraag is of dit bestand blijft tegen de grote commerciële belangen en of dit ideaal wel iets is voor een particuliere onderneming. Google geeft niets om de privacy van gebruikers van zijn diensten, zegt het artikel. Mooi is te lezen dat Larry Page van Google voorstelde te onderzoeken of het bedrijf zijn logo niet met een laser op de maan kon projecteren.

G1000 met Van Reybrouck
Hetzelfde Humo-nummer bevat een interessant gesprek met David van Reybrouck, bekend van zijn boek Congo, maar ook van de G1000. In WWW van juli besteedde ik er al aandacht aan. Ook Mark Deckers had de G1000 in het vizier. De G1000 was een initiatief waarbij op 11 november 1000 burgers, verdeeld over 100 tafels, in Brussel zouden filosoferen over de toekomst van de democratie. Er kwamen op 11 november ruim 700 burgers. Van Reybrouck sprak over 'de deliberatieve democratie, een vriendelijke, maar krachtige poging om de expertise van de massa positief te gebruiken in het democratische proces.' In de terugblik toont hij zich tevreden: argumenten werden zorgvuldig afgewogen, het initiatief kan uitmonden in een aanvulling op de representatieve democratie (die niet goed genoeg meer werkt). Van Reybrouck: 'Het belangrijkste is dat het besef is gegroeid dat een democratie meer moet zijn dan om de vier jaar een bolletje inkleuren.'

Josje Calff (UB Leiden)
De bijdrage over Jos Calff, adjunct-directeur UB Leiden, in Back to the future heet: 'Meer centralisering dringend gewenst'. De moeite waard om na drie jaar nog eens over te lezen, nu de UB-invloed op het openbare bibliotheekwerk, mede door toedoen van OCW, onmiskenbaar is toegenomen. Bas Savenije van de KB (met als missie: iedereen overal toegang bieden tot alles wat in en over Nederland gepubliceerd wordt, zoals Google voor de hele wereld) kwam van de UB Utrecht en Maria Heijne, thans directeur van het SIOB, dat vanaf 1 januari 2012 gaat over de OCW-miljoenen voor het openbare bibliotheekwerk, van de UB van de TU Delft.

Josje ging er van uit dat het e-book het gebruik van het papieren boek grotendeels zal vervangen. Ze vond dat openbare bibliotheken zich ernstig moeten beraden op de vraag wie de digitale openbare bibliotheek voor heel Nederland gaat ontwikkelen. 'In het ideale geval komt er één nationale, daadkrachtige organisatie die de regie voert over het digitaal beschikbaar maken van alle content. Misschien zelfs niet alleen die van de openbare bibliotheken, maar ook die van de wetenschappelijke bibliotheken. Beide zien zich immers voor vergelijkbare uitdagingen gesteld.'
En: 'De kracht van één nationaal systeem is immers dat alle informatie in principe digitaal klaarligt in één “vat” met content, maar dat de toegang gefilterd wordt voor diverse doelgroepen. Dat betekent dat iemand die nu bijvoorbeeld lid is van de openbare bibliotheek in Ootmarsum andere content ophaalt dan een hoogleraar verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Dat klinkt eenvoudig, en dat moet het vanuit de klant bekeken vooral ook zijn, maar aan de “achterkant” levert dit complexe authenticatie- en autorisatievraagstukken op.'
En: 'De Vereniging van Openbare Bibliotheken lijkt hier niet de aangewezen partij om de touwtjes in handen te nemen. Dat is toch vooral een club die de belangen van de honderden leden moet behartigen en die beter zou kunnen fungeren als klankbordgroep. Eventueel zou de centrale organisatie onder de Koninklijke Bibliotheek kunnen ressorteren, maar dat hoeft niet. In ieder geval moeten er mensen bij betrokken zijn vanuit verschillende disciplines: mensen met kennis van informatie, ICT, beleid, teksten schrijven, politiek. Die hoeven niet allemaal uit de bibliotheeksector te komen, ik denk zelfs dat een bibliotheekachtergrond een nadeel kan zijn. Het belangrijkste doel van de landelijke organisatie moet immers niet zijn het overeind houden van enkele honderden fysieke bibliotheken, maar het vormgeven van de digitale bibliotheek. Dat vereist van iemand vanuit de openbare bibliotheeksector dat hij over zijn eigen schaduw kan heen springen en dat is meestal niet zo eenvoudig.'

PSO’s
Josje kon zich ook voorstellen dat het doek voor de PSO’s op termijn gaat vallen. 'Hun taken kunnen misschien deels, namelijk digitaal, worden overgenomen door het nationale niveau en deels door de lokale bibliotheken. Want dat die laatste blijven bestaan, staat voor mij buiten kijf. Alleen is het noodzakelijk dat ze andere functies dan het uitlenen van boeken meer gaan benadrukken.'
Tot zover Josje in de zomer van 2008.

Verwachting
Vol verwachting klopt mijn hart bij het wachten op de brief die staatssecretaris Halbe Zijlstra van OCW naar de Tweede Kamer gaat sturen over bibliotheekwetgeving, na al het gekrakeel dat in het openbare bibliotheekwereldje ontstaan is over de conceptbrief, drie jaar na de inzichten van de bij OCW kennelijk invloedrijke Josje Calff.

Wim Keizer