Om het geheugen even op te frissen: Het gouden ei draait om het verhaal van Rex en Saskia. Bij een benzinestop in Frankrijk verdwijnt Saskia spoorloos en keert niet meer terug. Rex komt later in contact met ene Raymond, die bereid is te laten weten wat er is gebeurd met Saskia. Daar zit echter één voorwaarde aan, namelijk dat hij bereid is om hetzelfde te ondergaan. Rex stemt in, terwijl hij al weet dat dit zijn dood zal betekenen. Het blijkt dat Raymond (een scheikundeleraar) Saskia heeft meegelokt met een smoes en vervolgens heeft bedwelmd met chloroform. Rex ondergaat hetzelfde lot en als hij wakker wordt, merkt hij dat hij in een doodskist onder de grond ligt, hij is levend begraven. Saskia en Rex zijn allebei weg van de wereld.

Ik leende het boek destijds van de bibliotheek. Het staat dus niet in mijn boekenkast en ik heb het ook nooit opnieuw geleend. Maar dat ik nu, tien jaar na het lezen van dat boek, nog altijd een hekel heb aan het stoppen bij benzinestations langs de snelweg (of op de nabijgelegen parkeerplaats) is zeker niet in de laatste plaats te wijten aan de herinneringen aan het verhaal van Rex en Saskia. Wanneer mijn vriend zich weer eens verbaasd afvraagt waarom ik toch zo snel weg wil bij een stop onderweg, is een kleine verwijzing naar het verhaal voldoende voor een diepe zucht. Gevolgd door de opmerking dat het toch niet normaal kan zijn voor de menselijke geest om zoveel boeken te lezen (overigens: daar denk ik natuurlijk anders over).

Dat de kracht van literatuur verbazingwekkend groot kan zijn, dat is iets waarover we het allemaal wel eens zijn. Maar soms heb ik het idee dat bibliotheken steeds minder trots durven te zijn op die prachtige literatuur die zij ontsluiten. Op de grootse verhalen die in de kasten of op de e-readers staan. We discussiëren veelvuldig over het belang van sociale media, over het nut van marketing, over de zinvol- dan wel zinloosheid van de retail. Maar over de collectie zelf (die natuurlijk ook nog eens breder is dan literatuur)? Dat er bij de VOB geen commissie ‘collectie’ of ‘inhoud’ of iets in die trant bestaat, geeft te denken.

Uit nieuwsgierigheid las ik dan ook het vorig jaar verschenen boekje Echt zien: Literatuur in het mediatijdperk uit de essayreeks Over de roman. Het boek, geschreven door Bas Heijne, bevat drie lezenswaardige essays. Op een prachtig beschouwende manier stelt Heijne de vermoeidheid ten aanzien van hedendaagse fictie aan de orde. Want, zo zegt hij: ‘Waarom moest ik mij verplaatsen in een gesloten fictief universum dat het vaak aflegde tegen de werkelijkheid die overal om me heen was? Soms leek het alsof de fictie een slap aftreksel was van de realiteit, een realiteit die smeekte om visie en duiding.’ De essays vormen een zoektocht, naar vragen als waarom we moeite zouden doen om ons in zo’n ander universum te verplaatsen, hoe de roman zich verhoudt tot de realiteit en of er überhaupt nog ruimte is voor de roman in het mediatijdperk. Een citaat uit het einde van het laatste essay (tevens opgenomen op de achterflap) als overkoepelend antwoord op die kwesties is te prachtig om niet te citeren:
‘De menselijke verbeelding trekt voortdurend een sluier voor de werkelijkheid; het is de literatuur die die sluier afrukt, paradoxaal genoeg door middel van de fictie, het verhaal. Het is de literatuur die de mythe ontmythologiseert, die het cliché ongeldig maakt, het gemakzuchtig in goed en kwaad denken in een ander licht zet.’
Er valt nog zoveel meer te citeren. Maar laat ik volstaan met te zeggen dat het boek in mijn ogen verplichte kost zou moeten zijn voor velen in de bibliotheeksector. Al helemaal voor degenen die zich regelmatig geconfronteerd zien met de vraag waarom literatuur dan toch zo belangrijk zou zijn.

Dat het Tim Krabbé (en zoveel andere schrijvers) maar al te goed gelukt is om die sluier af te rukken, dat heb ik geweten. In de almaar stijgende benzineprijzen van vandaag de dag zie ik dan toch een lichtpuntje: het is een stimulans om mijn aantal kilometers te minimaliseren en zo houd ik genoeg tijd over voor het lezen van nieuwe (of juist oude) romans. Als een voortdurende training in het ‘echt (leren) zien’. Bovendien hoef ik niet zo vaak te stoppen bij een benzinestation en zal het akelige ‘gouden-ei-lot’ van Rex en Saskia misschien wel langzaam uit mijn herinnering verdwijnen. Want soms wil een mens naast ‘echt zien’ ook gewoon ‘echt vergeten’.

Marina Polderman

Bas Heijne (2011). Echt zien. Literatuur in het mediatijdperk. Athenaeum - Polak & Van Gennep: Amsterdam. Derde deel in de essayreeks Over de roman.