Dames en heren, ik mocht voorzitter zijn van de jury die de beste bibliotheek van Vlaanderen en Brussel moet bekronen en ik heb - aanvankelijk omdat wij thuis geen vlag hadden en vervolgens omdat ik het nooit heb geleerd - nooit in mijn leven in een bibliotheek een boek geleend.

Gelukkig heb ik nogal wat andere bibliotheekervaringen. Mijn schrijversleven heeft mij de kans geboden om min of meer de wereld rond te reizen. Overal waar ik kom, bezoek ik bibliotheken. Om er uren en uren in leeszalen door te brengen om er research te doen. En ook omdat bibliotheken plekken zijn waar ik soortgenoten ontmoet: mensen die van boeken en lezen houden, mensen die cultuur beminnen, mensen die geen vlag hebben. Ik vind het belangrijk dat een bibliotheek een ontmoetingsplek kan zijn. Het heeft meegespeeld toen ik een vinger in de jurypap kreeg.
Ik heb ook nog andere bibliotheekervaringen. Ik ben een van de gelukkige schrijvers die in Vlaamse bibliotheken jaarlijks tientallen keren gevraagd wordt om er lezingen te geven. Het heeft mij, eerst en vooral, rijke en vruchtbare contacten met heel veel lezers opgeleverd. Daarnaast bezorgt dat lezingencircuit mij en vele collega’s ook enige financiële compensatie voor het onrecht van de centen die auteurs al decennia mislopen door het ontbreken van een billijke leenrechtvergoeding. Sinds kort is er wel een regeling maar de vergoeding blijft - zeker in vergelijking met de ons omringende landen - een aalmoes.

Het belet me echter niet om de bibliotheken en hun werking oprecht graag te zien en net daarom wil ik ook niet zwijgen over andere minder prettige dingen die mijn vele bibliotheeklezingen en dito ontmoetingen met bibliothecarissen me leerden.

De jury die vandaag de prijs uitreikt, kwam bij de beoordelingsbezoeken uitsluitend in contact met prachtige bibliotheken. Er zijn helaas echter ook nogal wat bibliotheken in Vlaanderen waar het alles behalve rozengeur en maneschijn is.

Sedert de aansturing van de bibliotheken volledig in handen is van de plaatselijke overheid is er - omdat de steden en gemeenten bibliotheeksgewijs compleet hun goesting kunnen doen - een tweesporenbeleid ontstaan. We hebben prachtige bibliotheken. Maar we hebben ook bibliotheken waar het binnenregent. We hebben ook bibliotheken waar zodanig schandalig op de centen beknibbeld wordt dat de collectie geen collectie maar wel een berg oud papier is. We hebben ook bibliotheken waar de medewerkersploeg onwerkbaar krap is. We hebben ook bibliotheken waar personeel werkt dat nooit op enige deskundigheid betrapt werd. Het verhaal van de verzuurde vastbenoemde gemeentehuisbediende met wie niemand nog wil samenwerken en die dan maar naar de bibliotheek gedetacheerd wordt om daar in het deurgat sigaretten te staan roken is echt niet uit de lucht gegrepen.

Ik vind dat het mijn juryvoorzittersplicht is om dit niet te verzwijgen. Ik vind dat het mijn juryvoorzittersplicht is om, mede namens vele terecht bezorgde bibliothecarissen, de minister van cultuur met klem te vragen om maatregelen te nemen. Het is hoogdringend nodig dat de Vlaamse overheid kwalitatieve criteria en meetbare indicatoren voor de basisdienstverlening van de bibliotheken vastlegt. Minimale eisen met betrekking tot collectievorming en bewaarplicht zijn conditio sine qua non. En ook de scholing en de bijscholing van het bibliotheekpersoneel moet gegarandeerd worden.

Die dingen zijn hoogdringend nodig omdat Vlaanderen meer degelijke, schone en goed uitgeruste bibliotheken verdient, zoals bijvoorbeeld die van Herzele, Moerbeke-Waas en Puurs. U kent bij dezen de shortlist waaruit de jury uiteindelijk de beste bibliotheek gekozen heeft.

In ware schoolreisstemming mocht de jury op een zonnige maandag met een busje van Puurs naar Herzele en van Herzele naar Moerbeke-Waas rijden. Zelf was ik gewapend met pen en papier. En met een meetlint om te meten hoeveel poëzie er in de schappen staat. En dat is goed meegevallen. In Moerbeke: 2 meter 20. In Herzele: 5 meter. En in Puurs: 5 meter 10.
Ik ben ook naar canonschrijvers gaan kijken. Louis Paul Boon en Willem Elsschot waren overal prominent aanwezig. Stijn Streuvels daarentegen, die was nergens te vinden. En die mens heeft nochtans prachtige boeken geschreven.
Ik ben ook op zoek gegaan naar het werk van minder gehypete maar steengoed schrijvende collega’s, zoals Gie Bogaert, Vera Marijnissen en Dirk Verbruggen. In Puurs hadden ze de meeste boeken van deze auteurs op de plank.

Wat mij in Puurs ook enorm charmeerde, dat waren de infofolders over hulpverlening en armoedebestrijding die her en der verspreid, discreet en toch zichtbaar en vindbaar, ter beschikking lagen. Mijn collega-juryleden waren in Puurs ook vol lof over de indrukwekkende cd-collectie en over het enthousiasme waarmee er onwaarschijnlijk veel schoolklassen ontvangen worden. Dames en heren, in een transparant wit gebouw in het centrum van Puurs bevindt zich een vijfsterrenbibliotheek.

In de wattenfabriek van Herzele liggen er dan weer heel andere accenten. De bibliotheek is er gevestigd in schitterend gerenoveerd industrieel erfgoed. Ze huist er samen met tal van andere culturele actoren uit de gemeente en heeft een vruchtbare en functionele samenwerking met deze verenigingen uitgebouwd. Samenwerking is trouwens een constante voor de bib van Herzele. Ook met de andere bibliotheken van de regio is er een intense coöperatie. Het uitgebreide boekenaanbod en de uitzonderlijke dvd-collectie van de bibliotheek van Herzele worden gekoesterd en wervend bij de klant gebracht door medewerkers die terecht trots zijn op wat ze te bieden hebben. Dames en heren, in Herzele bevond zich een spinnerij die vervolgens wattenfabriek werd. Nu is het een bruisend cultuurhuis met als hart een vijfsterrenbibliotheek.

Ook in Moerbeke-Waas wordt een bibliotheekfanaat blij verrast. Het charmant verbouwde voormalige stationnetje biedt gulle gastvrijheid. Een bronzen meneer Pheip verwelkomt de bezoekers. Uiteraard weet iedereen dat Philemon Pheip in het Nero-album De zwarte voeten burgemeester en directeur van de suikerfabriek van Moerbeke-Waas was. De bronzen meneer Pheip staat trouwens naast een mooi gerestaureerde diesellocomotief die vroeger bij de suikerfabriek hoorde. De bibliotheek van Moerbeke heeft een aanbod waar veel grotere gemeenten een lesje aan kunnen nemen. Bibliotheekbezoekers worden hier bovendien op uiterst originele manier gegidst met handig geplaatste leestips. De vroegere wachtzaal van het station - met loketten die museumstukken an sich zijn - vormt met haar tentoonstellingsfaciliteiten een mooie annex aan de bibliotheek. En wie hier aan de leestafels de krant kan komen lezen, is een gelukkig mens. Dames en heren, ook in kleinere gemeenten wordt groot werk geleverd. Roep het van de daken, schreeuw het in de nacht: Moerbeke-Waas heeft een vijfsterrenbibliotheek.

Het moge duidelijk zijn: zowel in Puurs, als in Herzele, als in Moerbeke-Waas verdienen ze een prijs. Maar deze jury mocht maar één prijs uitdelen en dus moesten we delibereren.

Na overleg op een zonnig lenteterras besloot de jury unaniem om de prijs voor de beste bibliotheek van Vlaanderen en Brussel toe te kennen aan die bibliotheek waar de medewerkers doelbewust besloten om zo min mogelijk achter de balie te vertoeven, om op die manier anders en beter het gesprek met de bezoekers te kunnen aangaan. De jury besloot unaniem om de prijs voor de beste bibliotheek van Vlaanderen en Brussel toe te kennen aan die bibliotheek waar de medewerkers de klanten bewust en doordacht met de voornaam aanspreken. De jury besloot unaniem om de prijs voor de beste bibliotheek van Vlaanderen en Brussel toe te kennen aan die bibliotheek waar men godbetert een breiclub binnenhaalt en er verdorie in slaagt om de breiende dames met een boek weer naar huis te laten gaan.

Dames en heren, voor de beste van de beste bibliotheken moet u naar het nummer 35 op het Solleveld in Herzele.

4 april 2014
Erik Vlaminck

Zie ook het verslag van de feestelijke bijeenkomst waar Erik Vlaminck sprak.