In het artikel ‘Gevolgen "Collectie en Franchise": OCW bereid tot zoeken oplossingen’ staat alles wat ik erover publiceerde, inclusief links naar artikelen (in pdf) in het papieren Bibliotheekblad 7/2015 en 3/2016.

Bij het lezen en herlezen van alle teksten, inclusief de antwoorden op door mij gestelde vragen, springen er enkele zaken uit als het gaat om ‘onduidelijkheden’.

Status boxen
Als belangrijkste onduidelijkheid zie ik de status van de beide inrichtingsconcepten: de ‘white box’ (ontwikkeld door JosDeVries) en de ‘black box’ (ontwikkeld door SVT). Naar aanleiding van de VvBL-constatering dat er met subsidiegelden marktverstoring is opgetreden, met als voorbeeld dat een VvBL-lid schadevergoeding aan JosdeVries heeft moeten betalen voor het zonder toestemming gebruiken van de ‘white box’ in een Achterhoekse bibliotheek, zei Tineke van Ham: ‘In het landelijke project werd gekozen voor één inrichtingsconcept, dat van de black box, derhalve zijn die rechten afgekocht bij SVT. Daarnaast was er een white box van JosDeVries. Die rechten zijn niet afgekocht, dat wil zeggen die waren voor een bepaalde periode door Overijssel zelf afgekocht, maar voor het landelijke project niet. Dus kies je als niet-Overijsselse bibliotheek voor een whitebox-inrichting dan moet je daarvoor betalen bij JosDeVries. Als je zo maar aan de haal gaat met dat concept, dan doe je dat onrechtmatig en daar heeft het voorbeeld uit de Achterhoek mee te maken.’
En het ministerie van OCW antwoordde op de vragen of het wist dat de white box niet (meer) bij het project hoorde en wat het daarvan vindt: ‘Bij de beoordeling van de eindverantwoording heeft OCW gekeken naar de intellectuele eigendomsrechten (IE-rechten) die gevestigd zijn tijdens de uitvoering van het subsidieproject. Deze rechten hebben betrekking op de ontwikkeling van een landelijke bibliotheekformule door SVT Branding & Design Group B.V. met drie inrichtingsconcepten, gebaseerd op een voor Groningen/Haren ontwikkeld concept. DBN heeft deze IE-rechten conform de voorwaarden overdragen aan de Staat.
Uit de contracten is OCW gebleken dat DBN – ter inspiratie voor de landelijke formule – toegang heeft gekocht tot de conceptuele kennis van het bibliotheekconcept van het Netwerk Overijsselse Bibliotheken en ProBiblio (de White box) en het bibliotheekconcept van Biblionet Groningen. Deze twee concepten waren ontwikkeld voorafgaand aan de uitvoering van het subsidieproject. De IE-rechten die hierop berusten, zijn dus niet gevestigd tijdens de uitvoering van het subsidieproject en hoefden daarom ook niet te worden overgedragen aan de Staat.’

Drie gevallen
Met andere woorden: OCW onderscheidt drie gevallen: 1. ‘Een door SVT [dus black box – wk] ontwikkelde landelijke bibliotheekformule met drie inrichtingsconcepten, gebaseerd op een voor Groningen/Haren ontwikkeld concept’, waarvan de rechten zijn overgedragen aan de staat. 2. ‘Het bibliotheekconcept van Biblionet Groningen’ (ook black box) en 3. ‘Het bibliotheekconcept van het Netwerk Overijsselse Bibliotheken en ProBiblio (de white box)’.
Van 2 en 3 waren de rechten niet afgekocht en niet overgedragen en was dat volgens OCW ook niet nodig, omdat de desbetreffende IE-rechten ‘niet zijn gevestigd tijdens de uitvoering van het subsidieproject en daarom ook niet hoefden te worden overgedragen aan de Staat.’ Maar wel is OCW uit twee contracten gebleken dat DBN – ter inspiratie voor de landelijke formule – toegang heeft gekocht tot de conceptuele kennis van die beide concepten. Het gaat hier om concepten die er al waren voor het project begon, nl. het white-box-concept van het Directeuren Overleg Bibliotheken Overijssel met de Overijsselse Bibliotheekdienst (DOBO/OBD) (waar ProBiblio bij aanhaakte) en het black-box-concept van Biblionet Groningen. De voorzitter van DOBO, Tineke van Ham (in 2010 overgestapt van Bibliotheek Zwolle naar Rijnbrink, waar de OBD deel van uitmaakt) en de toenmalige directeur van Biblionet Groningen, Rob Pronk, hoorden bij de tien directeuren die OCW-subsidie hadden aangevraagd en gekregen voor het project.

Drie contracten
Hoewel OCW naar aanleiding van het VvBL-verzoek op basis van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) een aantal stukken in zijn zwarte doos hield en volledige helderheid daarom niet te verkrijgen is, valt er wel iets te zeggen over die drie gevallen (met drie contracten).

Uit de Wob-stukken (zie ook brief OCW d.d. 8 maart 2013 met lijst van 30 documenten, pdf) blijkt dat de tien eerst van plan waren de rechten op beide concepten af te kopen (zie stuk 3 van 7-9-2010, pdf, en vervolgens stuk 4 van 18-11-2010, pdf, waarin sprake is van alleen verder gaan met SVT). Wel zijn er 15 december 2010 contracten tussen DBN en Netwerk Overijsselse Bibliotheken en DBN en Biblionet Groningen afgesloten, waarin sprake is van koop en verkoop van de door OCW genoemde ‘conceptuele kennis van concepten’. Zie beide contracten in stuk 9 (pdf).
Ook was er een contract-tekst d.d. 17 december 2010 tussen Bibliotheek Utrecht (penvoerder namens DBN) en SVT over afkoop van rechten. Zie stuk 11 (pdf). Maar daar is OCW niet akkoord mee gegaan, omdat volgens OCW dit contract zou inhouden dat de IE-rechten niet aan de staat (voor ‘vrij en onbezwaard gebruik’) overgedragen hadden kunnen worden.
Pas een jaar na december 2010, na een moeizaam proces onder druk van OCW, met concepten die over en weer gingen (de nummers 12 t/m 22 uit de lijst gaan daarover, zie als voorbeeld stuk 14 van 27-10-2011, pdf, en stuk 19 van 24-11-2011, pdf), komt er op 12 december 2011 een herzien contract tussen Bibliotheek Utrecht en SVT. Dat is stuk 23 met memo van 22-12-2011 (pdf). Het wordt gevolgd door stuk 24 van 25-1-2012 (pdf): overdracht van IE-rechten van Bibliotheek Utrecht aan de Staat der Nederlanden (zonder vermelding van het feit dat het alleen om SVT gaat). Stuk 25 van 19-3-2012 (pdf) bevat de definitieve subsidietoekenning, met een recapitulatie van de contract-herziening en de melding dat OCW overlegt met het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) over de hantering van de IE-rechten. (Later kwam daarvoor een overeenkomst tussen SIOB en Stichting Samenwerkende PSO’s Nederland, SPN).

Verhullend taalgebruik
De vraag is of er niet helderder gecommuniceerd had kunnen worden over wat er nu wel of niet precies aan rechten aan de staat is overgedragen en wat dat betekent voor bibliotheken en leveranciers die belangstelling hadden/hebben. Ik weet natuurlijk niet wat er vanuit Retailbureau respectievelijk Bibliotheekformule in afzonderlijke gevallen schriftelijk en mondeling werd en wordt gemeld, maar uit officiële teksten die ik ken is toch wel sprake van verhullend taalgebruik.

In een borgingsvoorstel van 29 maart 2011 aan OCW (zie stuk 6, pdf) schreven de initiatiefnemers: ‘Het intellectueel eigendom van het inrichtingsconcept van Biblionet Groningen is verworven. Ook het inrichtingsconcept van DOBO Overijssel/ProBiblio kan in heel Nederland toegepast worden.’ In hun brief van 11 juli 2011 (pdf) aan de bibliotheken schreven de initiatiefnemers precies hetzelfde.
Op de site van de Bibliotheekformule (onder Retailconcept, Inrichting) staat nu: Binnen de formule kunnen aangesloten bibliotheken kiezen voor één van de twee ontwikkelde inrichtingsconcepten:
- Het Blackbox concept (destijds ontwikkeld door SVT Branding & Design Group i.o.v. Bibliotheek Nederland;
- Het Whitebox concept (destijds ontwikkeld door JosDeVries The Retail Company i.o.v. OBD en ProBiblio).

In de zinnetjes ‘Het intellectueel eigendom van het inrichtingsconcept van Biblionet Groningen is verworven. Ook het inrichtingsconcept van DOBO Overijssel/ProBiblio kan in heel Nederland toegepast worden’ kun je slechts impliciet lezen dat het intellectuele eigendom van de white box niet verworven was.
Maar waarom stond dat er niet gewoon duidelijk in? En waarom staat niet duidelijk op de website van de Bibliotheekformule wat het verschil is tussen de beide concepten waar het gaat om de rechten en vrije toepasbaarheid?

‘Ook black box niet rechtenvrij’
Los hiervan, speelt dat de VvBL meldt van SVT bericht te hebben ontvangen dat ook de black box niet rechtenvrij is. Er is niet voldaan aan alle voorwaarden die bij de overdracht gesteld waren, zegt de VvBL over SVT. Dus ook van de black box mag volgens de VvBL niet zonder toestemming gebruik gemaakt worden. Tineke van Ham zei hierover: ‘SVT heeft altijd het eigendomsrecht behouden, zo werkt dat met ontwerpen. Het gebruiksrecht is indertijd wel afgekocht.’ Maar wat betekent dit in combinatie met de VvBL-bevinding? Als een VvBL-lid op verzoek van een bibliotheek zonder toestemming gebruik gemaakt had van het black-box-concept, waren er dan geen schadeclaims gekomen?

‘Conceptuele kennis’ gekocht/verkocht
Wat die ‘conceptuele kennis’ uit de contracten DBN/Netwerk Overijsselse Bibliotheken en DBN/Biblionet Groningen betreft, vraag ik me net als de VvBL af wat ‘kopen van conceptuele kennis ter inspiratie’ nu precies betekent, als het blijkbaar geen afkoop van rechten is.
Ik ben geen jurist, maar ik vind die contracten een beetje merkwaardig. Ze zijn namens DBN getekend door de directeur van Bibliotheek Utrecht (de penvoerder van het project en dus voor OCW de aansprakelijke instantie). Maar de andere kant, hoewel wellicht niet in de gestalte van de personen die getekend hebben, behoorde ook bij die tien. Was het eigenlijk een project van tien directeuren of van de tien organisaties die deze directeuren vertegenwoordigden? Dat is mij niet duidelijk. Voor een goede beoordeling van het hele project, zou je niet alleen over alle teksten moeten kunnen beschikken, maar ook over het verloop van alle geldstromen: wie betaalde wie voor wat?

Stemming over VOB
Tot slot nog een paar andere opmerkingen.
De VvBL vindt het merkwaardig dat de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) geen grotere rol had. Maar ik denk dat je dat een beetje moet zien in de stemming van 2009 bij OCW: de VOB had qua ‘regiefunctie’ afgedaan omdat zij de leden niet onder controle kon krijgen (het stelselgeld moest ingaand 2010 weg bij de VOB) en OCW en Projectgroep Bibliotheekinnovatie zagen kennelijk veel heil in een centralistisch verhaal van tien directeuren over een ‘Bibliotheek Nederland’. Maar de meesten van die tien bleken daar helemaal niet zo veel betrokkenheid bij te hebben en verdwenen naar elders, sommigen al heel snel. Dat kan overigens niet gezegd worden van onder meer Tineke van Ham en Rob Pronk: die hebben het wel serieus opgepakt.

Geen voorbeelden OCW
Op mijn herhaalde vraag aan OCW om voorbeelden te noemen van de zin in de Memorie van Toelichting bij de Stelselwet dat er ‘met enige regelmaat belangrijke innovaties die binnen het publieke domein zijn ontwikkeld, in het private domein terechtkomen’ kwam geen enkel voorbeeld, Dat vind ik slap. Jammer dat de Tweede Kamer er bij de wetsbehandeling niet naar gevraagd heeft.

Onhandige brief
Wie wel een duidelijk voorbeeld (n.l. het project ‘Collectie en Franchise’) meent te hebben, is de VvBL. Maar volgens OCW is dat projectverhaal formeel-juridisch in orde. Kennelijk heeft de VvBL er geen tijd voor en/of zin in om na te gaan of het stand zou houden als je er juristen naar laat kijken. De brief van de VvBL van 7 maart 2014 (pdf) aan OCW (met c.c. aan o.a. Kamercommissie, Interprovinciaal Overleg en Vereniging van Nederlandse Gemeenten) over de Stelselwet doet mij wat onhandig aan, zowel qua timing (zoals ook OCW opmerkt) als inhoud (het onderwerp ‘ernstige marktverstoring’ zat verstopt in een brief met veel andere onderwerpen naar aanleiding van de Stelselwet).

Eenheid Wob en Wsob
Tot slot: ondanks beperkingen is de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) een mooie wet. Ik stel graag alle Wob-stukken die ik heb beschikbaar aan de landelijke digitale bibliotheek, want ik zei het al eerder: een wet over openbare bibliotheekvoorzieningen zou zowel letterlijk als figuurlijk een link moeten hebben met een wet over openbaarheid van bestuur, met alle digitale links die je je daarbij kunt voorstellen.